Biyda

Siedem moich jednoaktówek wyróżniono w konkursie na jednoaktówkę śląsku.
Poniższa nosi tytuł Biyda

Dwa ôkna. Na każdym zwiykowanŏ ślōnskŏ, heklowanŏ, krochmalōnŏ, naszpanowanŏ gardina.
Pomiyndzy ôknami tryptyk Muzykujōnce Anioły: Widzialne sōm: zwanŏ tyż trōmpyjtōm marina abo trōmpyjtlōm anielskõ spotrzebowowanõ do naśladowaniŏ głosōw chopskich, lutnia, wczasnŏ forma puzonu i pomort. Na krzidle ôd lewyj: busina i niyznōny insztrumynt. Ôba insztrumynta nawiōnzujōm sam do dwōch niyznŏleżnych ôsōb w Starym Testamyncie Arce Przimiyrzŏ zwanych szofarem (rōg barani) i hassarem, symbolizujōncym potyngã Boga; portatyw jak tyż harfa i wiola (abo cytra) symbolizujōnce atrybuty krōla Dawida. W czynści widzialne sōm dwie grupy po trzech aniołōw.
Pomiyndzy ôknami pod tryptykiym Krystus. Gowa leko przechylonŏ w lewo – szyrokŏ gama ludzkich ymocyje. Dziynki impōnujōncyj kōncepcyje i powściōngliwym patosem, Krucyfiks zaliczŏ sie dzisioj do przejmujōncych przedstawiyń ciyrpiōncego Krystusa. Rana bocznŏ ôstała wydrōnżonŏ do zadku, iże hnedby szło w niōm wrazić rynkã. Ôdnaleziōny dokumynt z 1516 roku z pismem Tilmana Riemenschneidera świadczy ô tym, iże krucyfiks je dziełym słynnego frankońskiego sznicyrza. Prawŏ stopa nad lewōm. Kōńce fortucha żiwo trzepocōm.
Ôdnaleziōny dokumynt z 1516 roku z pismem Tilmana Riemenschneidera świadczy ô tym, iże krucyfiks je dziełym słynnego frankońskiego sznicyrza. Tyn krucyfiks to na zicher znŏczne dzieło Tilmana Riemenschneidera, bo majdobitniej wyrażŏ ciyrpiynie.
Na ścianie po lewyj Aniōł Wachtyrz ôchrōniŏ o dzieci – ôbrŏz Bernharda Plockhorsta.

Stōł. Za stołym siedzi dwoje ludzi: Klara, Manek.
Za łōknym zaterkotało, zaświszczało.
https://www.glosy-ptakow.pl/raniuszek-zwyczajny/

Klara: Klupie, klupie w szyba.
Manek: Już sōm.
Klara: Miōłeś poszukać… Poszukej terŏz,
Manek: Znŏd żech: Ino wyjōntkowŏ idzie trefić raniuszka samego. Nojczyńścij ptŏki te łōnczōm sie w familijne stadka. Na zaczōntku pory lymgowej rachujōm ône nojwyżyj piyńć ptŏkōw, a niyskorzij, we podzimym i we zima, stada rozrastajōm sie do 20 abo wiyncyj stworzyń. Zimowe stada tworzi pŏrã familiji. Na wiosna raniuszki brōniōm swych gniazdowisk. Stada warujōm zdrzōdła kustu i placu noclegōw przed inkszymi ptŏkami. We zima wszyjske raniuszki przemieszczajōm sie w poszukowaniu kustu, niy sōm to jednak ptŏki wandrowne i bez moc lŏt przebywajōm w tym samym regiōnie. Łōnczōm sie w sroge stada, a w nich wszyjske ptŏki spōłpracujōm, co zwiynkszŏ szanse przeżyciŏ raniuszków. Nocujōm bez siŏdanie kole siebie na gałyńzi z nastroszōnymi piórkami, tak coby jejich małe ciała w miarã możliwości niy traciyły ciepłŏ.

Klara podchodzić, halŏ Hanka po policzku, biere jego dłōń i przykładŏ do swojego lica.

Klara: To tak jak my, mōj ty Manku, Emanuelu.
Manek (Biere jōm w ramiōna i halŏ po gowie.):
Jak my… kiejś.
(Ukradkym wyciyrŏ płaczkã.)

Klara idzie do komody i wyjmuje pŏrã sznuptychlōw, podŏwŏ Mankowi.

Klara: Tyn ze słōnecznikiym…?
Manek: Tyn ze słōnecznikiym!
Klara: Słōneczniki jak ze ôbrazka, tego… no wiysz… Vincenta! Sebrane w baldachogroniaste, wiechowate abo słożōne we kłosowate kwiŏtostany. Listki sōm ułożōne porzōnd w dwōch abo trzech regyrōnkach, sōm trwałe. Jejich korōny sōm żōłte i czerwōnawe, ôsobliwie w czynści szczytowej. Ino Vincynt poradził je tak malować.
(Klara recytuje jak szkolŏrka i pociōngŏ nosym.)

(Zwōni telefōn. Klara ôzprŏwio bez mobilniok.)

Klara: Ja, ja. Tak bydzie, jak my gŏdali. Żŏdnych pōmian. Ja, ôba. Widzymy sie.

(Klara do ślubnego:)

Klara: No to załatwiōne.
Manek: Niy żōl ci?
Klara: Żōl, ale co zrobić?
Manek: Małe dzieci, mało biyda – wielgie dzieci, wielgo biyda.
Klara: Nic to! Dziecko je dycki dzieckiem.
Manek: Pamiyntōm jak robiyłaś kamynie. Cymynt, piŏsek, kis, woda, betoniarka. A we wōzyku dziecko. Jeszcze go karmiłas piersiōm. Tak my stowiali tyn dōm.
Klara: Ze krwie, mlyka i miyłowaniŏ. I takim go przedōmy.
Manek: Nic. Nic… Nic to, trza sie radować tym, co nōm ôstałŏ. Co tam we zegrōdce?
Klara: Deryń kwitnie, jak dycki. Flŏki korōny, biołe, żōłte do czerwōnych. Ôwoce bydōm srogie.
Manek: Pamiyntōm piyrsze zŏfty. Wino sie tyż robiłŏ. Dobre byłŏ.
Klara: Biydnie byłŏ, ale dobrze.
Manek: Brołech Hanka na gypeker i jeździōłch do lasa po ôstrynżyny. Hanek małŏ kanka, jo wiynkszŏ.
Klara: Ale to latym. Rŏz na wiosna to prziwiyźliście ślimŏki. Miōłach mocka roboty. Manek: Hankowi szmakowały.
Klara: Ôd bajtla bōł dziwōcki.
Manek: Dŏwno już niy ma dzieckiym. Profesor. Wielgi biznesmyn! Bez piyndzy.
Klara: To mu pomożesz!
Manek: Ty kożdymu pōmôgŏsz… Tyś nawet tego kopciuszka retowała, bo był podobny do naszego synka. Taki… taki kaleki, taki bezbronny,
Klara: Co ty godosz…! Niy potrefiłach ôdrōżnić – możno to była ôna niy ôn. Stworzynia modociane sōm podobne do samice, siwobrōnzowe i bez biołyj wstawki na krzidłach. Ôbie płci majōm podobnŏ miara i czŏrne nogi. Majoryntny samiec we szacie godowej je łupkowoczarny, z czŏrnõ tajlōm twarzowōm, garłym i piersiōm, biŏłym źrzadłym na krzidle, rōstowy ôgōn z czŏrnymi postrzodkowymi sterōwkami. Samica je siwo z rōstowy ôgōnym i kuprem, jaśniyjszŏ ôd samca. Kopciuszki zasiedlajōm budōnki, co na nich zakłŏdajōm gniŏzda.

(Klara recytuje jak szkolŏrka i spoziyro Mankowi we ôczy.)

Manek: Nasz synek gniazda swoigo niy mŏ, a nōs wyciepuje.
Klara: Co ty gŏdŏsz, ôpamiyntej sie. To nasze dziecko.
Manek: Dziecko? To dioboł. Wōnż. Ja, ja, wiym, tyś nawet wōnża miała rada.
Klara: We siyrpniu w zygrodzie zimowym ukŏzoł sie maluśki wynżyk. Zaskroniec ajnfachowy (Natrix natrix) – gatōnek niejadowitego wynża z familije połozowatych (Colubridae). Samica je srogszŏ ôd samca.
Manek: Jak u nos…
Klara: Ustōń. Żywiōm sie płazami, rybami abo małymi gryzoniami, kere łykajōm bez wczaśniyjszego uśmiercaniŏ.
My tk niy robimy!
Atakyrujōm ino poruszajōnce sie zwiyrzynta. W niywole zaskrońce żyjōm do 15 lŏt. Napadniynty zaskroniec brōni sie, czynsto bez udŏwanie umrzitego, wypuszczŏ przi tym nieprzijymnie wōniajōncõ ciycz, co ekstra mŏ zniychyncić potyncjalnego drŏpieżnika. Może tyż wydŏwać doś głośny syk dlŏ odstraszyniŏ napastnika. Zaskroniec zawdziynczŏ miano żōłtawym flekōm „za skrōniami”. Fleki te sōm barzo klarowne – przizwŏlajōm snadnie poznać tyn niejadowity i niegroźny dlŏ czowieka gatōnek, ôbtŏczajōm jy czŏrne obwódki. Samica skłŏdŏ jajca ôd czyrwnia do lipnia. Po 2 miesiōncach wykluwajōm sie mode, ô dugości ciała kole 15 cm. Zarŏz sōm samodzielne.
Manek: Zarŏz sōm samodzielne…
Klara: Ustoń… Hanek podōł sie na ciebie. A ty to serca niy mosz? Te wiewiórki…?
Manek: Mōsz pamiyńć.
Klara: Na słōnecznikach w zygrodzie wisiały wiewiórki gowōm we spodek i zajadały sie ziŏrnym.
Manek: Wiywiórki… Jedna z tajlōm grzbietową wybarwionōm na hercu, ze siwymi bokami i biołōm tajlōm bachrowōm, a drugŏ ô rzbiecie czarnobrunatnym i biołyj czynści bachrowyj, a bokach cieniowanych. Podzimym wywiōrki zmiyniajōm pelc na barzij gynsty i wybarwiony w siwym ôdciyniu.
Klara: Dalszŏ pōmiana pelcu nastympuje na wiosna. Ôgōn pokryty je wosym porozkłŏdanym w dwōch pasmach. Wywiōrka mŏ duge uszy zakōńczōne kitkami.
Kust wywiōrki ajnfachowyj stanowiōm nasiyniŏ, grziby, ôwoce, ale tyż ôwady, jajca i pisklŏki. Ôbserwowano było tyż przi spijaniu żywice.
Manek: Wywiōrka ajnfachowŏ zamiyszkuje dziuple, kere utyka porostami i mchami, abo gniŏzda ptŏkōw, dobudowując zadaszenie abo sama buduje gniŏzda z trŏwy i drobnych gałōnzek i wyścielōne mchami. Je aktywnŏ w dziyń, nojbarzij rano i po połedniu.
Klara: Niy ma jejich, wytli dymby, to i wiewówiórek niy ma. Wytli tyż inksze strōma. No to po co nom sam siedzieć pod lasym, jeźli lasa niy ma? Czas sie przekludzić do miasta. Umrził las, ôstanie dōm bez nŏs.
Manek: Ôn tyn dom przedo. Zmiynił sie po tych sztudiach. Serce pomiynił na rozum. A gupi taki…
Pokŏż te zdjyńcia. Tam się ôstoł nasz synek, jaki był… kiedyś.

(Klara biere album, ôglōndŏ piyrszŏ i pokazuje Mankowi.)
Klara: Sam w beciku, synek do krztu to becik modry. Uczy sie jeździć na kole, klin mu krwŏwi. Ze tytōm do szkoły. Sam na płōnka włazi. Tukej Gody – dostoł ksiōnżki. Tukej abitur.
Manek idzie furt i parzi zielŏ.
Manek: Pokrziwa, dzikŏ rōuza. Coby Cie kości mynij bolały. Ze lasa kiejś żech prziniōs.
Klara: Umrził las, ôstanie dōm bez nŏs.
Manek: To postanowiōne. Tak chciałaś.
Klara: Ôba my postanowiyli… Ale nic my niy podpisali…

Manek śpiywŏ cichutko.
Manek: Pytōm ciebie kochanecko, piyrsy rōz, pytōm ciebie kochanecko, piyrsy rōz,
kiedy ty mi rōnckã dōs? kiedy ty mi rōnckã dōs?

Klara nuci bez płaczki.

Klara: Poczkej ty mōj kochaneczku
do rana,
jak bydã z tobōm sama.
Manek: Pytōm ciebie kochanecko, drugi rōz, pytōm ciebie kochanecko, drugi rōz,
kiedy ty mi kuska dōs? kiedy ty mi kuska dōs?
Klara: Poczkej ty mōj kochaneczku
do tydnia,
jak jak przyda ôd Wiydnia.
Manek: Pytōm ciebie kochanecko, trzeci rōz, pytōm ciebie kochanecko, trzeci rōz,
kiedy ty mi wianek dōs? kiedy ty mi wianek dōs?
Klara: Jak się bydzie suchō lipka
ziylynić,
biōłō rōża czyrwiynić.
Manek: Kupiłech se czerwonego
Harasu,
ôwiłech rōża zawczasu.
Kupiłech se ziylonego
Fabora,
ôbiłech lipa dokoła.

Klara: Mojō matka niy rozumi,
jako mojō młodoś szumi,
jako mojō młodoś barzo płochō,
co uwidzi tego kochō.
Klara: Prziniyś gitara. Ta piyrszŏ, coś jom zrobiōł zaroz po weselu.

Manek przinosi gitara, stroji i gro. Śpiywajōm:

Manek: A keryndy keryndy
dziouszkō do ciebie?
Klara: Przijdź syneczku sam bez ôgrōd
niy zawrzã jŏ ciebie żŏdnych wrōt.
Przijdź syneczku, przidź!
Manek: A jak bydōm wrōta skrzypieć,
dziouszkō moja?
Klara: Faskã masła odżałujã,
a te wrōta naszmarujã.
Przijdź syneczku, przidź!
Manek: A jak bydzie pies szczekoł,
dziouszkō moja?
Klara: Psiŏczkowi dōmy kōnsek chleba.
Niych niy szczekō, kiej niy trzeba.
Przijdź syneczku, przidź!
Manek: a jak bydōm gyńsi gyngać,
dziouszkō moja?
Klara: Gyńsi gōniymy na rzykã,
my sie robiymy porynkã.
Przijdź syneczku, przidź!
Manek: A jak bydōm myszy słyszeć,
dziouszkō moja?
Klara: Idź do dioska psie glacaty
Kiej sie boisz biydnyj myszy!
Już mi sam niy chodź!

Manek: Ida pozbierać wino, zrobia lekkie. Jagody były ôbłōniate. My go już niy wypijymy – zostawiymy synkowi. Tego roku sztyngle tyż sōm zdrowe, szwōngi pnące sie abo płożące. Skōra porzōnd łuszczōncŏ sie i odpadająca. Kwiŏtki sōm drobne, sebrane w groniaste kwiatostany.
Manek: Nunc vino pellite curas.
Klara: Utopiymy starōnki we winie! Jak jo cie rada suchōm. Jak wiersza.
Manek: To Horacy. A to Johann Wolfgang von Goethe: Życie je za wiela krōtke, coby pić strzednie wina. Owidiusz: Wino rychtuje serca i czyni jy barzij gotowymi do spodobaniŏ.
Klara: Edmondo de Amicis:: Wino przidŏwŏ uśmiychu kamractwŏ i iskierce miyłowaniŏ. Ftoś pedzioł: Życie je za wiela krōtke, coby pić strzednie wina.
Manek: Niy sōm my na to za stare?
Klara: Niy, my sōm…, ale pōńda nasadzić kwiotkōw. Za godzina przyjda. Kawa mŏ na mie czekać.
Manek: Nasadź mu na ôstatek złocieni, co by nōm przinies na groby.
Klara: Chryzantemów? Chrysanthemum ôpisowoł poeta Tao Yuanming żyjōncy na przełōmie IV i V stoleciŏ, przinŏleżōm do nojbarzij popularnych roślin uprawianych na kwiŏtki tniynte i w dōniczkach.
Klara: Tela w nich życia…
Manek: Kawa narychtowano.
Klara: Aj, kawa słodko smakuje,
niż tysiąc całowań słodziej
od muszkatwina łagodniej.
Kawy, kawy potrzebuję,
chce mi któż przyjemność sprawić
niechaj kawę mi postawi!
Manek: Skoro ze względu na mię z kawą sie nie rozstaniesz
pożegnaj sie z przyjęciami, nie winnaś chadzać na nie,
takoż na przechadzki wychodzić.
Klara: Dobrze,
jedno na kawę chciej sie zgodzić!
To Johann Sebastian Bach!

Zwoni telefon, Manek godo:
Manek: Jo to wszyjsko wiym. Zdecydwaliśmy. Niy. Niy. ja, wiym, dach przecieka, je grzib, zima je zimno, strōma stare. Zygrōdek zaniedbany. Wiym. Wiym. Ja, na rymont to trza srogo pijyndzy. Sprzedać? Wystarczyłyby na pōmiyszkanie i na życie? Wiym, śnili my ô rajzach. Wiela? Tyla wiyncyj? Niy, niy, niy i tak niy sprzedawōmy. Mŏmy inne plany.
Manek Zastawiōł mobilniok. Wejzdrzoł na Klara.
Klara: Weź dobro flaszka i idymy posłuchać muzyki. Tego Bacha jeszcze rŏz. Ta kantata o kawie!
Manek: Styknie już tego Bacha, nastawia coś lekkiego.

Eric Satie: https://www.youtube.com/watch?v=wnacdOIoTBQ
==============
O/powieści górnośląskie z okolic Katowic i Gliwic w Bibliotece Śląskiej, w Bibliotece UJ oraz Kongresu USA i w bibliotekach miejskich oraz w sprzedaży w gliwickiej księgarni Kawka na ulicy Siemińskiego (dawniej J. Wieczorka) i wysyłkowo w górnośląskim wydawnictwie Silesia Progress:
Bestiarium – to dwutomowy górnośląski Faust i Ulisses jednocześnie. Tyle tylko, że w Katowicach – powieść powieści w wielu językach o pięciu rodach oraz kilku bestiach i duchach.
https://www.silesiaprogress.com/pl/p/Bestiarium-I-II-A.-Lubina/1591
– Margott – albo o początku i końcu
https://www.silesiaprogress.com/…/A.-Lubina…/1151
Margott to druga część tryptyku, który rozpoczynają:
– Mimry z mamrami. Hanek i oni (elwry, pamponie, soronie, hadziaje i barbary) – albo o moich przodkach i zadkach.

– trzecią częścią jest: Hanka rajzowanie i szpiclowanie cygaństwa
https://wachtyrz.eu/aleksander-lubina-hanka-rajzowanie-i…/
– Jeden akt po śląsku
https://www.silesiaprogress.com/pl/p/Jeden-akt-po-slonsku-zbior-Aleksander-Lubina/1602
– Siódmak
https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/650486
Kostek
https://www.silesiaprogress.com/pl/p/A.-Lubina-Kostek/1608
O królu… po polsku
https://www.silesiaprogress.com/pl/p/A.-Lubina-O-krolu-dla-dzieci-starych%2C-starszych-i-niestarych/1606
O królu… po górnośląsku (Eugeniusz Kosmała)
https://www.silesiaprogress.com/pl/p/A.-Lubina-O-krolu-dla-dzieci-starych%2C-starszych-i-niestarych-SI/1607
Bajki Hankowe…
http://przeczytalamksiazke.blogspot.com/2020/07/bajki-hankowe-dla-dzieci-grzecznych-i.html
Barbarzyńcy – to formalne i tematyczne nawiązanie do greckiej pieśni żałobnej oraz współczesnej górnośląskiej pieśni dziadowskiej.
Pulver Georga Fabera (redakcja} – dzieje kobiet, powieść o sile i czarze żon, matek i córek oraz ich mężczyznach.
https://www.silesiaprogress.com/pl/p/Pulver-Georg-Faber/1581
Paternoster – Honoraty Faber (redakcja) – dzieje nie/zwykłej Górnoślązaczki
https://www.silesiaprogress.com/pl/p/Paternoster-Honorata-Faber/1572
Księga-Ducha-Gór – ostatnie wydane tłumaczenie przedśmiertne Eugeniusz Kosmały
https://www.silesiaprogress.com/pl/p/Carl-Hauptmann-Ksiega-Ducha-Gor/1582
Wielki Janja – Arnolda Ulitza (Aleksander lubinatłumaczenie i redakcja)
https://www.silesiaprogress.com/pl/p/Wielki-Janja-Arnold-Ulitz-oprawa-twarda/1574

 

Foto tytułowe: Gerd Altmann from Pixabay