Aleksander Lubina: Uwielbiam Operę – Halka w Operze Śląskiej
Słowa klucze:
Wolfgang Amadeus Mozart, Giuseppe Verdi, Richard Wagner, Alban Berg;
Krzysztof Penderecki; Konrad Swinarski;
Wolfgang Büchner, Frank Wedekind, Aldous Huxley, Alfred Jarry;
Bedřich Smetana, Maria Kalergis;
Stanisław Moniuszko, Adam Didur, Opera Śląska, Halka;
Teatr miejski Bytom, Franz Lehára
Maria Fołtyn
Wśród moich ulubionych kompozytorów oper są:
– Wolfgang Amadeus Mozart ( ur. 27 stycznia 1756 w Salzburgu, zm. 5 grudnia 1791 w Wiedniu). Zachwycają mnie jego jego opery buffa, singspiele, opery.
– Giuseppe Fortunino Francesco Verdi (ur. 10 października 1813 w Le Roncole koło Busseto, zm. 27 stycznia 1901 w Mediolanie). Z jego Traviatą, Rigolettem, Nabucco, Mocą przeznaczenia, Don Carlosem, Aidą oraz Macbetem, Otellem, Falstaffem w wielkim stopniu uczyłem się słuchania i myślenia operowego.
Wilhelm Richard Wagner (ur. 22 maja 1813 w Lipsku, zm. 13 lutego 1883 w Wenecji) – wielki mistrz łączenia muzyki ze słowem, z opowieścią, z obrazem. Romantyk.
Alban Maria Johannes Berg (ur. 9 lutego 1885 w Wiedniu, zm. 24 grudnia 1935 w Wiedniu) – austriacki kompozytor, jeden twórców muzyki atonalnej. Berga kocham za opery: Wozzeck według mojego ulubionego Büchnera (Woyzeck) oraz Lulu –według dramatów Franka Wedekinda: „Duch Ziemi” i „Puszka Pandory”, bo już sam Wedekind to fascynująca opowieść.
Krzysztof Eugeniusz Penderecki (ur. 23 listopada 1933 w Dębicy), stworzył opery, pod wrażeniem których pozostaję niezmiennie od kilkudziesięciu lat:
1968-1969: Diabły z Loudun – prapremiera w reżyserii Konrada Swinarskiego w Hamburgu 20 czerwca 1969 Opera w Hamburgu. Libretto w języku niemieckim napisał kompozytor bazując na sztuce teatralnej Demony Johna Whitinga inspirowanej Diabłami z Loudun Aldousa Huxleya. Huxley nawiązuje do wydarzeń z XVII wieku w Loudun, gdzie sądzono księdza Urbana Grandiera, oskarżonego przez przeoryszę klasztoru urszulanek o opętanie zakonnic i konszachty z diabłem.
1976-1978: Paradise Lost (Raj utracony) – Sacra Rappresentazione – na podstawie poematu Johna Miltona – Raj utracony.
1984-1986: Czarna maska – libretto Harry’ego Kupfera i Krzysztofa Pendereckiego, na podstawie dramatu Gerharta Hauptmanna).
1990-1991: Ubu Rex – opera buffa, o wystawieniu której w Operze Śląskiej pisałem w Wachtyrzu.eu, zapowiadając jej kolejne wystawienie 16 września 2018. Ale z powodów niezależnych od Opery spektakl został odwołany.
16 września 2018 na scenie Opery Śląskiej pojawi się Halka.
Halka w Operze Śląskiej w latach czterdziestych:
14 czerwca 1945 Opera Śląska zaczyna swą działalność wystawieniem Halki na scenie Teatru Śląskiego w Katowicach. Zawdzięczmy to jednej postaci – światowej sławy artyście Adamowi Didurowi, spoczywającemu na cmentarzu przy ulicy Francuskiej w Katowicach niedaleko od grobu Wojciecha Korfantego. Didur zebrał w swojej operze znakomity zespół (przede wszystkim są to wygnani ze Lwowa artyści operowi: Adam Kopciuszewski, Andrzej Hiolski, Franciszka Denis-Słoniewska, Maria Popowicz, Zofia Czepielówna, Jan Malec, Władysław Szeptycki, Piotr Barski, Antonina Kawecka, Franciszek Arno, Bolesław Fotygo-Folański, Jadwiga Lachetówna, Olga Szambrowska.
Już 14 czerwca 1945 Didur wystawia Halkę Stanisława Moniuszki – a 15 września 1945 na afisz trafia Tosca (Tosca – Wiktoria Calma, Cavaradossi – Lesław Finze, Scarpia – Andrzej Hiolski) i po raz pierwszy pojawia się nazwa Opera Śląska. 29 listopada 1945 po przejęciu Teatru Miejskiego w Bytomiu Didur wystawia ponownie Halkę, ale tym razem pod szyldem Opery Katowickiej z siedzibą w Bytomiu (oficjalna nazwa do czasu upaństwowienia). Nazwa zostaje zmieniona 1 września 1949 na Państwową Operę Śląską w Bytomiu. 18 września 1949, na inaugurację sezonu Wystawiona zostaje Halka – jest to podobno tysięczne przedstawienie Opery Śląskiej. Wynik szokujący! Od 14 czerwca 1945 mija około 1200 dni.
Nie tylko o budynku Teatru Miejskiego w Bytomiu
Budynek Teatru Miejskiego (Stadttheater) w Bytomiu ufundował bytomski filantrop, założyciel Beuthner Musikvereins (Bytomskiego Towarzystwa Muzycznego) Franz Landsberger. Otwarcie Teatru Miejskiego nastąpiło 1 października 1901 roku. Teatr bytomski był Teatrem Trzech Miast – Bytomia Gliwic i Zabrza ( Oberschlesisches Landestheater G.M.B.H. Beuthen O/S). Ostanie przedstawienie operowe na jego scenie operowej to, co prawda operetka, ale jednak, 2 lipca 1944 to „Hrabia Luksemburga” Franciszka Lehára. W latach trzydziestych prowadzona jest wyjazdowa scena letnia w uzdrowiskach na Górnym Śląsku. W Sali Koncertowej (tzw. Concerthaus) odbywają się z najczęściej koncerty symfoniczne, w budynku teatralnym – poza spektaklami teatralnymi, wystawiano także repertuar operowy i operetkowy.
Znaczenie muzyczne Stanisława Moniuszki i Halki
Moniuszko trafił w 1858 w serca Polaków umęczonych rozbiorami swym emocjonalnym , moralistycznym pamfletem o Halinie skrzywdzonej przez rządzących. Myślą o napisaniu opery natchnął Moniuszkę Włodzimierz Wolski, który podsunął mu wiersz ludowy wiersz „Góralka”. Przyjmuje się także, że wpływ na wybór tematyki przez Moniuszkę miało tzw. Powstanie chłopskie w Galicji w roku bodajże 1847. W 1848 Moniuszko wystawia z zespołem amatorskim pierwszą dwuaktową koncertową wersję Halki w wileńskim ratuszu. W Wilnie Moniuszko był organistą i dyrygentem w teatrze. Wystawienie w Warszawie jest niemożliwe ze względu na carską cenzurę, bo treści zawarte w Halce są krytyką szlachty i obrona chłopa pańszczyźnianego. Dlatego też być może sto lat później w Bytomiu wystawiono Halkę a nie Straszny dwór. Chociaż mnie bardziej od arii Jontka podoba się aria Skołuby.
W 1854 dochodzi jednak do scenicznej prapremiery dwuaktowej Halki w Wilnie. Następnie Moniuszko pisze wersję w czterech aktach, która w 1858 zostaje wystawiona w Teatrze Wielkim. Halka jest sukcesem – Moniuszko przy pomocy Marii Kalergis odbywa turne we Francji, a czeski kompozytor narodowy Bedřich Smetana przygotowuje praska premierę dzieła pod batutą Moniuszki.
Po II Wojnie światowej Halka była wystawiana w Nowym Jorku, Detroit, Hartford i Chicago, a także Kanadzie, Meksyku, Japonii, Turcji, Rosji i na Kubie. Niestrudzona propagatorką Halki i Moniuszki za granica była Maria Fołtyn.
W Niemczech wystawiono Halkę w Hamburgu (1935), Görlitz (1951), Lipsku (1951), Berlinie (1953), Dreźnie (1958), Saarbrücken (1966), Oberhausen (1990), Monastyrze/Münster/Westfalen (2005) i w und Kaiserslautern (2015).
Halka w Operze Śląskiej 2018
Pisze po spektaklu obejrzanym wiosną 2018.
Przykre, ale scenografia, czyli pobielone pudło ze sklejki, zmniejszające i tak niewielką scenę Teatru Miejskiego, z umieszczonym pośrodku pobielonym stołem, na który przyklejono pobielony atrapy zastaw i potraw w kontraście ze stylizowanymi, barwnymi strojami niby-szlacheckimi wygląda dobrze jedynie na zdjęciach – rzeczywistości kiepsko, oj, kiepsko.
Maleńki biały box uniemożliwia odtańczenie polonezów, mazurków, a tańce góralskie przypominają jakieś zawody zapaśnicze podpitych chłopów – szczególnie, kiedy tancerzowi nie udało się z łapać rozpędzonej partnerki.
Halka walczy cały spektakl z opadającym na oczy źle przypiętym warkoczem – zawiniętym na głowie, jak to zowidce wypada.
Orkiestra prowadzona jakby zbyt chwiejnie, jakby weselnie zbyt.
Wszystko to utrudnia słuchanie arii i chórów, czyli dla mnie najistotniejszego celu przyjazdu do Bytomia.
===================================================================
Dla chcących przygotować swoja wizytę na bytomskiej Halce:
Wydania: Stanislaw Moniuszko: H A L K A: Opera w 4 aktach. Libretto: Włodzimierz Wolski, Partytura Orkiestrowa (Warszawa 1861), Edycja faksymilowa, Wstęp i komentarze: Grzegorz Zieziula, T. 1–4, Warszawa 2012: Instytut Sztuki PAN – Stowarzyszenie Liber Pro Arte, ISBN 978-83-63877-12-5, ISBN 978-83-923438-0-6.
Dyskografia (starsza): (2 CD) mit Woytowicz (Halka), Ochman (Jontek), Ladysz (Stolnik), Malewicz-Madey (Zofia), Hiolski (Janusz), Saciuk (Dziemba). Choeurs de la Radio-Télévision de Cracovie, Chordirektor: Tadeusz Dobrzański. Orchestre Symphonique de la Radio Nationale Polonaise, Dirigent: Jerzy Semkow. Booklet: Französisch, Polnisch, Englisch. Harmonia mundi France LDC 278-889/90 (nagrano w 1973); Highlights (CD) Hiolski, Kossowski, Nieman, Slonicka, Paprocki. Chór und Orkiestra opery Narodowej, Dyrygent Zdizislaw Gorzynski: Polskie Nagrania Muza (nagrano w 1992);
Tytułowa fotografia: Przemasban [CC BY-SA 3.0], Wikimedia Commons
Aleksander Lubina – germanista, andragog – zdobył wykształcenie w Polsce, Niemczech i Szwajcarii. Jest publicystą, pisarzem, tłumaczem, autorem programów nauczania, poradników i śpiewnika – był nauczycielem akademickim, licealnym, gimnazjalnym i w szkołach podstawowych oraz doradcą i konsultantem nauczycieli.
