Adam Kubik: Die „sprachliche Trias“ in mir. Ô ślōnskij trzi-gŏdkowojsi, czyli kaj ech wszandzie pojechoł ôsprŏwiać po ślōnsku (11)
Teila Jedynŏstŏ
Tak na schluss ô „sprachliche Trias“ wy mie
Tak hned na sōm schluss, chcam jeszcze rŏz padać ze własnygo erfahrungu, jako ważne a pōmocne do mie bōło mieć mōje trzi umgejbungi, kaj ech mōg gŏdać we kōżdyj ze „mōjych gŏdkōw“: Ślōnski, Deutsch a Polski. Dziynki tymu ech se umioł czuć naturalnie a`ch mōg nōrmalnie rzōndzić w kożdyj z niych. Życzōłbych se, co by kożdy co znŏ Ślōnski a Deutsch, niy przestŏwoł uczyć a gŏdać we tych gŏdkach swojych dziejciōw, ale coby kożdy tysz szukoł umgejbungōw kaj moge sōm/sama ale i ônych dziejci mogliby ôsprŏwiać w tych gŏdkach, a bezto tak samo mieć mejglichkeit do znaniŏ swojygo heimatu nie yno wiydzōm, ale i gŏdkōma, ftore ôtwiyrajōm blank inksze horyzōnty do poznŏwaniu siybie a vor allem heimatu. Heimatu, we ftorym dzisiej zwar dōminuje polski, ale na to, co je kwintysyncjōm tygo fleku erdteili skłŏdajōm se: ślōnskŏ gŏdka, niymiecki a morawsko-czeski, ftore sam se nałożōły bez wiyki, a nie yno dziejsiynciolycia.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Nie musza sam gŏdać, że to je mit, że jak dziecko baje yno po polsku w dōma chōwane, to baje super umiało po polsku – egal fto to prawi, szydzi wōm w żiwe ôczy. Spytejcie se niych, co tak prawiōm, wiela gŏdek te czōwiyki richtich znŏ tako dobrze, jak tyn ônych polski? Jŏ wōm z mōjygo dojświadczyniŏ mōgam padać, że z tym nōm danym mixym jynzykowym, co ech bōł nazwoł „sprachliche Trias“ abō „trzi-gŏdkowojś“, gōwa je przizwyczajōnŏ do automatycznygo zmiynianiŏ gŏdkōw bez srōgego staraniŏ se. Generacyjŏ uchōwanych we latach 90-tych umiy Deutsch sto razy lepij jak ich rodziciyle. To je blank ważny punkt, ftory trza wpiyrw se prziswojić. Skiż tygo niy gŏdejcie, że wy, jako modzi rodzice nŏstympnyj gynyracjyji, niy bajecie umiejli waszym dziejciōm dŏwać czegojś, co niy umiycie perfekt. Niy ma dingōw, ftore sōm perfekt. Niy idzie wszysko tyż yno na angylski zciepnōnć, bo mie prziszło we Wroslau/Brecław chycić ôd razu robōta (nie po fachu, yno we ksiyngowōjści) kedyjś na stałe hamerykanskij firmie, jak jeszcze mōj angylski bōł kepski, bo’ch znŏ Deutsch a dziynki niymu i holynderski. Tam mimo że kōżdy znŏ angylski miejli problejmy se dogŏdać ze Niymcōma, skiż dyfyryncjōw kulturōwych, i bezto szukali czōwiyka co by poradziōł po niymiecku. Robota prziszła hned a ôd zarŏ.
Geschynk ftory je kans wert
A terŏzki ô Ślōnskim. Mie gorszy, jak Ślōnzŏk niyrŏz padŏ, że tak richtich nie wiy za kans ô heimacie abo ô siybie selbst, a coby se upodobać inkszym, gŏdŏ jako nŏkŏzuje ôficjalnŏ narracyjŏ polskŏ, ftorŏ nie chce czansto pokŏzać kim sōm lujdzie ze Ślōnska w całyj ich politycznyj, narodowojściowyj, jynzykowyj a i kulturowyj roztōmajtnojści, poza tym je to tysz ta narracyjŏ, co teoretycznie dopuszczŏ gŏdka rodzimŏ ludzi, ale praktycznie tygo nie znojsi, jak se fto sam urojdziōł – beispiel: niymiecki u Ślōnzŏkōw działŏ jak czerwonŏ płachta na byka u polskij wiynkszojsi. Do mie persyjnlich ślōnskŏ gŏdka nigdy jeszcze niy bōła „gwarōm“, bo we mōjym umgejbungu a i wydaniu ludzie trachtowali to jakō gŏdka samŏ w siã, jak byli miyndzy sobōm, a barzij polski jako cudzŏ gŏdka, bo żŏdyn by niy rzōndziōł u nŏs we ślōnskij grupie po polsku, to by bōło niynaturalnie. Ślōnski bezto do mie nigdy jeszcze nie bōł złōm ôdmianōm polskygo, bo to sōm dwa blank inksze kody lingwistyczne. A jak mie fto poprawioł we ślōnskim na polske końcōwki, ech gŏdoł, żeby doł pozōr na to, że terŏzki nie rzōndzam po polsku i wszystko je z mojōm gŏdkōm w nŏlepszyj ôdmianie.
Ftojś, fto je ôddany argumyntacyji pragmatyzmu, coby se yno szybko dogŏdać, a nŏprzikłŏd przi tym tysz lekko chycić fucha i myjśli, że se mu to udŏ ze polskim, angylskim i możno niymieckim, mŏ prawo tak myjśleć, ale z mōjygo punktu widzyniŏ pomijŏ piynkno, ftore Pōnboczek wpakowŏ w gŏdki ôgōlnie, bo to ône pomŏgajōm nierŏz warcyj, nierŏz głambij a nierŏz blank inaczyj poznać czowiyka, kultura, siybie abō załatwić business. Gŏdki dodŏwajōm czōwiykōwi aury, abō jakō to Goethe padoł, wiela gŏdek znŏsz, tela razy zejś je czōwiekym. Jŏ sam rozwinam wōntek i padōm, że postrzegōm z kōżdōm gŏdkōm inakszyj świŏt, ale i we ôczach ludzi ech je ze kożdōm gŏdkōm inkszym czōwiykym, bezto mōm bez posiadaniŏ schizofryniji czowiykym ô trzech identitejtach podstawowych, skiż trzi-gŏdkowojsi deutsch-ślōnsko-polskij, ftore sōm tak richtich mojōm jednōm całojściōm, mojygo jŏ. Naszŏ „sprachliche Trias“ mŏ poza tym tyn srogi atut, że kożdŏ z gŏdek je zarōwno dōdatkowym kōrzyniym, ftory czimie czōwiyka we heimacie, jak i dodatkowym ôkym, uchym a rynkōm na świŏt a ludzi. Jŏ se niy czujam nikaj fest cudzo, kaj ech je, a słyszam, że se gŏdŏ choćby we jednyj z nich, egal czy to je na drugim kōncu Polski, we Ukrainie, Italii, Hameryce abo Anglii. Zajś heimat zaczynŏ se dō mie tam, kaj wszyske trzi gŏdki na siybie trefiajōm: we Ôberschlyjsien.
Adam Kubik – jahrgang Tschernobyla, synek ze Annaberglandu, sztudīrowoł germanistik we Ôppelnau a we Wroslau/Brecław, podyplōmowo – pokojowe rozônaczynie turbulyncyjōw: polsko-ukraiński Dialog, do tygo tyż je inżynierym raumplanungu. Dzisiej sztudynt dochtorski we Heidelberg, bōł lechtorym Deutsch na Yale University we Hameryce i je nim dalij na Heidelberg Universität. Co-autor ksiōnżki ô „Johann Schroth – Pionier der Wasserheilkunde“, a publikowoł we Oxford German Studies, Oberschlesisches Eichendorff-Zentrum Lubowitz, Germanistische Werkstatt, dŏwniejszym „Schlesisches Wochynblatt“ a inksze. Interesuje se fest heimatym, gŏdkōma, grenzgebietōma, literaturōm, identitejtōma kulturowymi a Ślōnskimi Texanerōma. Forschungsreisy zakludziōły go do Hameryki, Texasu, Belgii, Schottland, Oxfordu, Ukrainy, Ejsterreich, Südtirŏl, Italije, Czechōw. Lubi pisać a uczić, bo tako se dziejli tym co wiy. Angażuje se we untericht u „Pro Liberis Silesiae“. W dōma je w Niymcach a Ślōnsku.