Godka i godajōncy ô godce potrzebują otwartości

                                                                                      Pojęcia kluczowe:

gramatyka, rodzaje gramatyk,

składnia, fleksja, morfologia

leksyka

falsyfikowanie badań,

językoznawstwo.

Poniżej prezentuję kilka refleksji na temat gramatyki i leksyki, bo właśnie one bywają często tematem niewiele wnoszących waśni ludzi zajmujących się godką.

 Gramatyka

• Gramatyka? Tak gramatyka istnieje. Najważniejsza to tzw.. gramatyka w głowie. Górnoślązacy mówiący po „(górno)śląsku”¹ używają (górno)śląskiego słownictwa (leksyki) według reguł (górno)śląskiej gramatyki. Reguły te maja w swoich głowach.
• Tę gramatykę i to słownictwo w głowach Górnoślązaków badają i opisują językoznawcy. Tak powstaje gramatyka opisowa i zbiór leksyki (górno)śląskiej. Nie ma tu mowy o normach gramatycznych i leksykalnych. Praca sprowadza się do obiektywnego opisu/dokumentowania.
• Na podstawie tego opisu i zbioru istnieje możliwość opracowania podręczników gramatyki oraz słowników.

W powyższych trzech punktach można spostrzec, że rola lingwistów ogranicza się do opisywania i zbierania tego, czym posługują się Górnoślązacy – ocenianie (wartościowanie) struktur gramatycznych oraz leksyki przy ich opisie, czyli wyrokowanie, co jest dopuszczalne, a co nie w głowach użytkowników godki, nie leży w  kompetencjach językoznawców zajmujących się funkcjonalną gramatyką i leksyką.

W językoznawstwie gramatyka obejmuje morfologię (budowę słów/wyrazów), składnię (budowę zdań), fonologię (naukę o głoskach) oraz semantykę (naukę o znaczeniach wyrazów, o ile dotyczy to budowy znaczeń). To wszystko obserwują, badają i opisują językoznawcy.

Gramatyką nazywamy także opis konkretnego języka, na przykład gramatyka polskiego.

Gramatyka nie zajmuje się badaniem użytkowania danego języka. Używanie języka badają pragmatyka, analiza dyskursu i socjolingwistyka.  Pragmatyka, analiza dyskursu i socjolingwistyka mogą mieć wpływ na już opisany lub opisany system językowy – na gramatykę i leksykę. Pragmatyka, analiza dyskursu i socjolingwistyka nie są dziedzinami gramatyki i leksyki.

Powtórzę: Gramatyka to wewnętrzna budowa języka, inaczej mówiąc to system języka – to system, który jest w języku, w języku, który mamy w „głowach”.   Jak go zbadamy i opiszemy,  nie ma wpływu na to, że język go posiada takim jaki jest. Doskonały opis tak rozumianej gramatyki nadal jest wyłącznie postolutem.

Dokonany opis tego wewnętrznego systemu języka nazywany jest także gramatyką. Często mówimy o gramatyce opisowej.

W szkołach naucza się szkolnej gramatyki opisowej – uproszczonej gramatyki dla potrzeb szkoły.

Uczeń w szkole powinien opanowywać i doskonalić poprzez jej używanie języka swoją indywidualną gramatykę uczniowską – nie tylko podczas uczenia się języka drugiego i języków kolejnych. Języka uczymy się poprzez uczestniczenie w komunikacji w sytuacjach mownych z uwzględnieniem intencji mownych, np. jak i kiedy się witamy, żegnamy, jak sobie dziękujemy. Systemem opisu sytuacji i intencjami mownych zajmuje się gramatyka funkcjonalna. Pisałem o tym w tekście: Godka o godce – wyważanie dawno otwartych drzwi …²

 

Rodzaje gramatyk

Skupię się na dwóch podstawowych.

a) Gramatyka normatywna, która stawia sobie za cel nauczanie według obowiązujące standardu. Standard wypracowuje jednak gramatyka opisowa.

b) W przeciwieństwie do niej gramatyka deskryptywna (opisowa) opisuje dany język w jego powszechnym użyciu. Gramatyka deskryptywna nie mówi o poprawnym i niepoprawnym używaniu danego języka. W konsekwencji prowadzi to do uznawania różnych wariantów danego języka. Gramatyka opisowa uważa za gramatycznie błędne takie realizacje językowe, które nie występują w żadnym z wariantów danego języka. Uznane warianty danego języka tworzą standard danego języka.

 

Leksyka

Do leksyki (słownictwa) danego języka należą wszystkie słowa danego języka. Jeżeli zgodzić się z poprzednim zdaniem, to do leksyki (górno) śląskiego zaliczamy wszystkie leksemy Bytomiaków, Górali śląskich, Gorzan, Krawaków, Lachów śląskich, Opolan, Raciborzan i Wałachów śląskich. Kiedy w tym zbiorze nie znajdziemy jakiegoś potrzebnego wyrazu, to wolno tworzyć neologizmy z zachowaniem zasad (górno)śląskiego słowotwórstwa.

Najznaczniejsze przemiany języka obserwujemy w leksyce, co nie znaczy, że to językoznawcy mają na nie wpływ – wpływają na te zmiany użytkownicy języka.

 

Językoznawstwo

Językoznawstwo nieustannie się zmienia. Językoznawstwo, inaczej lingwistyka, w niewielkim zakresie falsyfikuje wyniki swych badań. A więc jest to wiedza stosunkowo subiektywna – jeżeli mówimy o językach naturalnych. A o takim mówię. Inaczej sprawa ma się z językami formalnymi.

Współczesne językoznawstwo to badania zespołowe z użyciem technologii informatycznych, opanowaniem informatyki i matematyki – to po prostu bardzo drogie badania.

Językoznawstwo to raczej wiedza. Wiedza o języku z czasem sprawdza się albo i nie sprawdza. Jednym z powodów tegoż jest język jako taki i jego  definiowanie. Więc mamy najczęściej do czynienia z badaniami w określonych konwencjach.

Upór przy jakiejś definicji języka, świadczyć może o nie tylko o zamknięciu na zmianę, nie tylko o braku umiejętności słuchania opinii odmiennych, nie tylko o braku gotowości do konstruktywnego dyskursu.

Dlatego też ponownie proszę o zapoznanie się z tekstem Godka o godce – wyważanie dawno otwartych drzwi prosiłem o zapoznanie się z rozwiązaniami funkcjonalnymi być może korzystnymi dla godki, jej dalszego systematyzowania i nauczania.

Leszek Kołakowski, miał stwierdzić, że pozbawiając język gramatyki i leksyki pozostaje duch języka. Duch języka polskiego ma wiele wspólnego z niemieckim i francuskim i niewiele z angielskim. Kołakowski był filozofem, ale coś w tym jest.

=================================================

1) (Górno)śląski używany jest przez Bytomiaków, Górali śląskich, Gorzan, Krawaków, Lachów śląskich, Opolan, Raciborzan i Wałachów śląskich. Istnieje też (dolno)śląski. Śląski tworzą (górno)śląski i (dolno)śląski.

2) To podejściu funkcjonalnemu zawdzięczamy The Thresold Level J. van Ek’owi (1975), dzieło udoskonalone w Un niveu-seuil (1976) CREIF¹, Un nivel umbral (1979) P. Slagter’a oraz Kontaktschwelle DaF m.in.  Baldeggera, M. Mueller i G. Schneidera (1980) wszystkie te pozycje opracowano na zlecenie Rady Europy – zaczęło się wszystko bodaj w 1974. Dzieła te stworzyły podstawy dla Europaen Framework. (Europejski System Opisu Kształcenia Językowego (ESOKJ, ang. Common European Framework of Reference for Languages, CEFR), projekt w latach 1989-1996) – rekomendowane w 2001 przez Radę Europy w procesie sprawdzania umiejętności językowych dla wszystkich języków europejskich. Więc, jak widać, opracowano już funkcjonalną metodę oraz instrumenty do sprawdzania wyników jej zastosowania – Thresold i CEFR. Może warto byłoby wykorzystać te publikacje  w pracach zespołów przygotowujących Silesian Framework?

3) ↑Wissenschaftlicher Rat der Dudenredaktion (Herausgeber): Duden, Das große Fremdwörterbuch. Herkunft und Bedeutung der Fremdwörter. 4. Auflage. Dudenverlag, Mannheim/Leipzig/Wien/Zürich 2007, ISBN 978-3-411-04164-0, Seite 808.

↑Harro Gross: Einführung in die germanistische Linguistik. 3., überarbeitete und erweiterte Auflage, neu bearbeitet von Klaus Fischer. Iudicium, München 1998, Seite 200. ISBN 3-89129-240-6. Lexik fett gedruckt.

↑Wolfgang Boettcher, Wolfgang Herrlitz, Ernst Nündel, Bernd Switalla: sprache. Das Buch, das alles über Sprache sagt. Westermann, Braunschweig 1983, Seite 91. ISBN 3-14-508881-

↑Karl-Ernst Sommerfeldt (Hrsg.): Entwicklungstendenzen in der deutschen Gegenwartssprache. VEB Bibliographisches Institut, Leipzig 1988, Seite 19. ISBN 3-323-00169-9.

Aleksander Lubina – germanista, andragog – zdobył wykształcenie w Polsce, Niemczech i Szwajcarii. Jest publicystą, pisarzem, tłumaczem, autorem programów nauczania, poradników i śpiewnika – był nauczycielem akademickim, licealnym, gimnazjalnym i w szkołach podstawowych oraz doradcą i konsultantem nauczycieli.