Słowo na niedzielę: Zjednoczōne Krōlestwo – jak to wszyjsko spokopić?

Pozōr, autōr tego artykułu niy namŏwiŏ ku żŏdnym separatyzmōm, chajōm, a ôstudōm. Artykuł mŏ na cylu prōmowaniy ślōnskij gŏdki a wiadōmości ô świecie postrzōd użytkownikōw ślōnskij gŏdki. Autōr przaje wszyjskim nacyjōm a niyma szowinistōm.

Prōcz Anglikōw, w UK żyjōm jeszcze Szkoty, Walijczyki, Kornwalijczyki a Irlandczyki. Sōm to nacyje, kere w wiynkszym (Walijczyki), abo myńszym (Szkoty) zachowały swoja celtyckŏ kultura.

Yno circa 60 tysiyncy Szkotōw poradzi gŏdać we gaelickej gŏdce. Szkotōw je we Zjednoczōnym Krōlestwie cuzamyn kole 5 milijōnōw.. Skuli tego uwŏżŏ sie co szkocki jynzyk (Gaelic) je na granicy wymarciŏ, a za pŏradziesiōnt lŏt możnŏ już go wcale niy bydzie.

Walijŏ mŏ tukej trocha lepszŏ sytuacyjŏ, co wydŏwŏ sie, jak sie wydŏwŏ, bez cufal. We Waliji 600 tysiyncy ludzi poradzi gŏdać w cymru (takŏ walijskŏ gŏdka), co stanowi kole 20% wszyjskich miyszkańcōw tego regiōnu. Wiynkszość z nich poradzi gŏdać po walijsku a po angelsku, nale sōm tyż ludki, kere niy poradzōm prawie wcale po angelsku. Czamu napisołech co sie to zônaczyło bez cufal? Skuli tego, co Walijŏ je jedny ze nojbiydniyjszych regionōw UK. Strzedni geltak je na poziōmie 60% brytyjskij strzednij. Werci sie tu pedzieć, co we Londynie strzednio dostŏwŏ sie 6 razy wiyncyj. Skirz tego, co we Londynie strzedni geltak je na poziōmie 360% brytyjskij normy.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Trzeciŏ grupa to Irlandczyki, kere sōm podzielōne miyndzy Republika Irlandyje (ôsobny sztat), a Irlandyjŏ Pōłnocnŏ (kerŏ je tajlōm UK i durch sōm tam kōnflikty).

Sztwortŏ grupa, to Kornwalijczyki, kerzi żyjōm w małym regiōnie, kery nawet niy mŏ włŏsnyj autōnōmije, a je integralnōm tajlōm Anglije. Je ich yno 200 tysiyncy, a co je interesantne, żyjōm we regiōnie we kerym dŏwno tymu fedrowano wōngel. Sam gŏdka trzimie sie doś dobrze, nale to tyż je kwestyjŏ peryferności Kornwalije.

Piōntŏ to Gibraltarczyki, ô kerych niy kożdy zaś wiy, co ôni sōm czyńściōm UK. A sōm! Żyjōm na pōłwyspie iberyjskim, a tyż majōm swoja autonōmijŏ. Graniczōm yno ze Hiszpanijōm, a bez morze ze Marokym.

Wszyjske te grupy ôd bezmała 100 lŏt (no możnŏ bez Gibraltaryczkōw) majōm swoje ôrganizacyje, partyje abo inksze mynij formalne grupy, kere zajmujōm sie zachowaniym jejich gŏdki, kultury a kwestyjami jejich samostanowiyniŏ. We kożdym tyż przipadku idzie znojś aby jedna cecha spōlnŏ. Poczucie wykorzistaniŏ.

Bez to poczucie wykorzistaniŏ piyrwyj było referyndum ô status autōnōmije dlŏ Szkocyje, Walije a Irlandyje Pōłnocnyj we 1997 roku. W tyn czas wszyjske te regiōny, we dymokratyczny spusōb, co umożliwiōł sztatny regyrōnek w Lōndynie, ôpowiedziały sie za autōnōmijōm, kerŏ weszła we życie we nastympnym roku.

We 2010 roku było referyndum ô prziznanie Waliji szerszyj autōnōmije. Niystety zbyt wiela sie ô tym u nŏs niy ôsprawiało, a szkoda, bo szło wtedy wytuplikować ludziōm, iże autōnōmijŏ niyma złŏ, a ludzie kerzi jōm majōm już pŏra lŏt chcōm jeji poszerzyniŏ. W wyniku referyndum Walijŏ dostała takŏ samŏ autōnōmijŏ, jakŏ dali niż 10 rokōw warcij ôtrzimała Szkocyjŏ.

We 2014 roku 44,7% bierōncych udzioł we referyndōm niypodległościōwym we Szkocyji welowało za niypodległościōm. Wziynło we nim udzioł kole 84,6% miyszkańcōw Szkocyje. Młodzi czyńścij welowali za niypodległościōm, zaś starziki za ôstanyim we Zjednoczōnym Krōlestwie. Jednym ze argumyntōw za niypodległościōm były szkocke złoża ropy naftowyj. Podug deklaracyje Unije Europejskij, niypodległość Szkocyje ôznaczała by potrzeba ponownych starań ô prziłōnczynie do UE. Skuli czego wielgŏ czyńść Szkotōw lynkała sie niypodległości. Bierōnc te wszyjske faktory cuzamyn, małowiela, a ôpcyjŏ niypodległościowŏ możnŏ by zwyciynżyła.

We 2016 roku we Zjednoczōnym Krōlestwie Wielgij Brytanije a Irlandyje Pōłnocnyj zônaczono referyndum ô wyjście ze UE. Ôd tego czasu trwŏ procedura zwanŏ Brexitym. Nastympstwym tego welunku była zapowiydź prymier Szkocyje Nicole Sturgeon, kerŏ chce nastympnygo referyndum ô niypodległość Szkocyje. Jako prziczyna tyj decyzyje podŏwŏ ôna fakt, iże wiynkszŏ tajla Szkotōw była za pozostaniym we UE (62%). Żŏdyn regiōn Szkocyje niy welowoł w wiynkszości za Brexitym.

Co interesantne, we zwiōnzku ze Brexitym, pojawiyła sie mōcka idyji. Do przikładu coby wprowadzić polskŏ godka do szkōł we Szkocyji, tak jak to terŏzki funguje ze gŏdkami miymieckōm a francuskōm. Biere sie to ze srogij ilości Polokōw a tyż Gōrnoslōnzŏkōw we tyj krajinie. Podobnym, miyłym gestym w strōna polskŏ a gōrnoślōnskŏ je dynkmal Wojtka, niedźwiedzia przikludzōnygŏ społym z Polskōm Armijōm do Szkocyje, w czasie II wojny światowyj, a jeszcze inkszŏ idyjŏ postawiyniŏ dynkmala gyn. Maczkowi, Polŏkowi z Galicyje, pod kerym biyli sie tyż Gōrnoślōnzŏki.

Wracajōnc do sprawy UK, mie ta sytuacyjŏ trocha frasuje. Szanujōnc zdanie wszyjskich Brytyjczykōw, muszymy mieć na uwŏdze, iże je to ôbok Republiki Francyje a Federacyje Rosyjskij, jedyne państwo, kere mŏ broń atōmowõ. Cokolwiek ôsłabiŏ UK, czyni tyż szkoda inkszym państwōm Europy. Skuli tego mōm nadzieja, co wszyjsko sie w kōńcu wyklaruje, a niy dojdzie przi ôkazyji do jakijś chaje, jak to było we „krwawŏ niydziela” we Belfaście we Irlandyje Pōłnocnyj, kej nawet dzisioj, godajōm, sōm napiyncia miyndzy katolikami a protestantami.

Sytuacyjŏ we UK dŏwŏ tyż do myślyniŏ. Kej my, Gōrnoślōnzŏki, bydymy w kōńcu mieć naszŏ autōnōmijŏ, czasym możno warto sie zasztopować ze niykerymi postulatami coby nŏs we Polsce niy mieli za jakichś huncwotōw. Drugŏ sprawa, to fakt, iże majōnc autōnōmijŏ, muszymy pamiyntać ô wszyjskich regiōnach Gōrnego Ślōnska, coby Katowice (yno niy myślcie co zaś niy przaja Katowicōm), niy stały sie zaś cyntrum naszego hajmatu, wedle kerego wszyjsko sie ôbrŏcŏ.

Bartłomiej Bobula – Wieloletni aktywista. Twórca i organizator Śląskiego Kącika Literackiego, Śląskiego Dnia Dziecka i Śląskiego Mikołaja. Prekursor zmian w ustawie metropolitalnej. Działał na rzecz transportu publicznego i infrastruktury. Organizator konferencji. Felietonista i bloger w Ethno.OMG.

Foto z wiyrchu: By Fayenatic london [CC BY-SA 3.0] /Wikimedia Commons