Czereśniową aleją – druga część Śląskiej trylogii Evy Tvrdej

Aleksander Lubina

Czereśniową aleją – druga część Śląskiej trylogii Evy Tvrdej

Dzięki książce Czereśniową aleją miałem możliwość ożywić różnymi barwami kolejną biała plamę w postrzeganiu Śląska w trzech państwach. To opowieść zarysowana cieniutką kreską. Wymaga więc skupienia, żeby pojąć. Nie ma tej w książce sentymentów i taniego śląskiego autokatharsis – grzech jest grzechem, a cierpienie cierpieniem. Nie jest to żadna literatura feministyczna – jest to literatura nie dla każdego.

Książkową Czereśniową aleją Edeltraud wraca po latach do rodzinnej wsi, z której została wysiedlona. Edeltraud idzie cztery kilometry między czereśniami z Sudic²⁾ doTřeboma¹⁾ w poszukiwaniu choć śladu po rodzinnym domu. Odnajduje jedynie kamienny próg z gmerkiem^a) kamieniarza.

Po wypędzeniu „Niemców” z tych dwóch w większości niemieckojęzycznych wsi w domu Edeltraud alkoholik i syfilityk Klement Gottwald osiedlił repatriowanych z z Wołynia Czechów.

Ludmila, wołyńska Czeszka zostaje osiedlona w domu z kamiennym progiem w Kraiku Hulczynśkim⁴⁾. Ona dla „czeskich” osadników także nie jest prawdziwą Czeszką.

Książka ukazała się w serii CANON SILESIAE – Ślōnske dzieje (nr 14).

Tłumaczenie: Karolina Pospiszil-Hofmańska – tłumaczenie publikacji zostało sfinansowane przez Ministerstwo Kultury Republiki Czeskiej.

Eva Tvrdá – urodzona w 1963 r. w Opawie; autorka śląskiej trylogii, której pierwszym tomem jest Dziedzictwo (Silesia Progress), a drugim Czereśniową aleją. W swojej twórczości skupia się na historiach śląskich kobiet. Debiutowała w 1996 roku nowelą Dal (Dálka); powszechną uwagę zwróciła jej książka Dziedzictwo (Dědictví) z 2005 roku, która jest autorską próbą ukazania historii ziemi hulczyńskiej poprzez dzieje zwyczajnych ludzi. Publikacja stała się bestsellerem, jej wydania były wznawiane w 2007 i 2010 r. Dziedzictwo oraz kolejne książki o podobnej tematyce: Czereśniową aleją (Třešňovou alejí, 2008) i Okna do pokoju (Okna do pokoje, 2010) tworzą Śląską trylogię, uzupełnioną w 2015 r. czwartym tomem – Puszką Pandory (Pandořina skříňka). Historii śląskich kobiet poświęciła również dwujęzyczną publikację (w j. czeskim i laskim) Oczyma widzieć (Očima vidět/Očami vidźeć, 2019) oraz Po drugiej stronie (Na odvrácené straně, 2024).Swoje książki przed wydaniem prezentuje na łamach czasopisma „Zrcadlo Hlučinska” oraz w audycjach radiowych. Na podstawie dwóch książek: Dziedzictwa i Viva la Revolucion? nakręcono filmy dokumentalne.

Karolina Pospiszil-Hofmańska – urodzona w 1986 r. w Katowicach, tłumaczy śląską literaturę czeskojęzyczną, przekładała dotychczas głównie dzieła Evy Tvrdej i Anny Malchárkovej, w 2025 r. ukaże się jej przekład Górniczych wdów Kamili Hladkiej. (na podstawie strony Silesia Progress)

Śląsk piórem kobiet przybliża również Niebieska Walizka, przetłumaczona przez Marcina Melona. Niebieska Walizka todebiutancka powieść Marianne Wheelaghan, opublikowana została pod koniec 2010 roku i natychmiast stała się bestsellerem na brytyjskim rynku wydawniczym. Fabuła opiera się na pamiętnikach jej matki, Antonii, które znalazła przypadkowo po jej śmierci. Opowiada o latach dzieciństwa i młodości matki spędzonych na Śląsku (we Wrocławiu i Wleniu) w okresie rodzenia się, triumfu i ostatecznego upadku ideologii nazistowskiej w Niemczech. Marianne Wheelaghan pochodzi z Edynburga, jednak opuściła dom rodzinny w wieku siedemnastu lat, by mieszkać w Anglii, Hiszpanii, Niemczech, Papui Nowej Gwinei, Fidżi i Republice Kiribati, zanim w końcu wróciła do Edynburga i osiadła tam na stałe. (ze strony Silesia Progress).

Z belestrystyki polecam jeszcze Monika Helfers neuer Roman „Die Bagage“.

Es ist eine berührende Geschichte von Herkunft und Familie
„Josef und Maria Moosbrugger leben mit ihren Kindern am Rand eines Bergdorfes. Sie sind die Abseitigen, die Armen, die Bagage. Es ist die Zeit des ersten Weltkriegs und Josef wird zur Armee eingezogen. Die Zeit, in der Maria und die Kinder allein zurückbleiben und abhängig werden vom Schutz des Bürgermeisters. Die Zeit, in der Georg aus Hannover in die Gegend kommt, der nicht nur hochdeutsch spricht und wunderschön ist, sondern eines Tages auch an die Tür der Bagage klopft. Und es ist die Zeit, in der Maria schwanger wird mit Grete, dem Kind der Familie, mit dem Josef nie ein Wort sprechen wird: der Mutter der Autorin. Mit großer Wucht erzählt Monika Helfer die Geschichte ihrer eigenen Herkunft.“

 

Następną godną polecenia  jest trudno dostepna Miriam Gebhardt z Als die Soldaten kamen.Ein Buch über die Vergewaltigung deutscher Frauenam Ende des Zweiten Weltkriegs und in der Besatzungszeitmuss Vorurteile überwinden.

Dopiero po przeczytaniu powyższych tytułów należy przeanalizować Mianujom mie Hanka – pamiętając, że na Anaberg wiodą dwie czereśniowe aleje.

1. Gmerk (z Gemerk) – znak osobisty i rodzinny umieszczany na pieczęciach, przedmiotach użytkowych, wyrobach i różnych budowlach, najczęściej jako sygnatura autora dzieła^[1]. Niekiedy przyjmowały kształt stylizowanych kresek bądź symbolów przedmiotów^[1]. Pierwotnie znak garncarski^[2] czy kamieniarski, którym rzemieślnicy oznaczali wykonane przez siebie elementy. (Wiki)

 

• Třebom

Třebom (niem. Thröm) – wieś w Czechach, w kraju morawsko-śląskim, w okresie Opawa. Według danych z dnia 1 stycznia 2010 liczyła 224 mieszkańców. Miejscowość wzmiankowano po raz pierwszy w 1349 roku jako Tryboum. Miejscowość leży w tzw. ziemi hulczyńskiej, po wojnach śląskich należącej do Królestwa Prus a przyłączonym (wbrew woli mieszkańców) do Czechosłowacji w 1920. Była jedną z dwóch (obok wsi Sudice) miejscowości o niemieckim charakterze językowym, w 1890 liczyła 953 mieszkańców, z czego 905 Niemców. Do 21 grudnia 2007 r. w miejscowości funkcjonowały przejścia graniczne: Třebom-Gródczanki i Třebom-Kietrz, które na mocy Układu z Schengen zostały zlikwidowane.

https://pl.wikipedia.org/wiki/T%C5%99ebom

• SuDice

Sudice (niem. Zauditz) wieś gminna, dawniej miasteczko, w Czechach, w powiecie opawskim o powierzchni 9,42 kilometrów kwadratowych zamieszkiwana przez 661 osób w 2006 roku. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod trzema nazwami: polską nazwą Sudźice, czeską Sudice oraz niemiecką nazwą Suditz. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość w języku niemieckim, polskim, morawskim i po łacinie: „mahrisch: Saudice, polnisch: Sudzice, deutsch vordem Sauderwitz, latenisch: Zauditium”. Spis podaje również dwie nazwy z łacińskich dokumentów z 1313 Zuditz oraz 1331 Czudicz.

Pierwsza wzmianka pisemna o wsi pochodzi w 1327, kiedy to miejscowość ta, leżąca na terenie księstwa opawskiego, stała się własnością klasztoru dominikanów w Raciborzu. Istnienie kościoła parafialnego (obecna parafia św. Jana Chrzciciela w Sudicach) jest potwierdzone w źródłach z początku XV wieku. Na początku XVI wieku miejscowość otrzymał prawa miejskie i stała się miasteczkiem. Miejscowość leży w tzw. ziemi hulczyńskiej, po wojnach śląskich należącej do Królestwa Prus (w powiecie raciborskim) a przyłączonym (wbrew woli mieszkańców) do Czechosłowacji w 1920. Była jedną z dwóch (obok Třebomu) miejscowości o niemieckim charakterze językowym, w 1890 liczyła 1093 mieszkańców, z czego 950 Niemców, jak również największy odsetek nie-katolików (152 ewangelików)^]. We wsi znajduje się kościół św. Jana Chrzciciela, pomnik poległych w I wojnie światowej, pomnik czechosłowackich czołgistów.

• boratyn (różnojęzyczna wiki)

   Boratyn (ukr. Боратин) – wieś na Ukrainie, w obwodzie wołyńskim, w rejonie łuckim. Pod koniec XIX w. wieś w powiecie łuckim, w gminie Połonka.

Boratín, někdy také Český Boratín (ukrajinsky Boratyn, cyrilicí Боратин) je obec v Luckém rajónu ve Volyňské oblasti na Ukrajině. V roce 2001 žilo v Boratíně 1086 obyvatel. V Boratíně se nachází sídlo jednotného územního společenství Boratínská venkovská komunita (ukrajinsky Боратинська сільська громада) o rozloze 282,65 km².  Místo je poprvé písemně zmíněno v roce 1545 a do roku 1793 patřilo Polsko-litevská unii. S dělením Polska připadlo místo Ruské říši a až do konce první světové války bylo ve Volyňské gubernii. V 19. století vznikl Velký Boratín, Malý Boratín a Český Boratín, který byl založen v 2. polovině 19. století českými vystěhovalci. Po první světové válce se místo stalo součástí Polska (Volyňské vojvodství, Powiat Łuck, Gmina Połonka) a během druhé světové války bylo v letech 1939 až 1941 okupováno Sovětským svazem. Po útoku na Sovětský svaz v červnu 1941 bylo až do roku 1944 okupováno nacistickým Německem. Po válce místo připadlo Sovětskému svazu. Tam se obec dostala do Ukrajinské SSR a od roku 1991 je součástí dnešní Ukrajiny. Některé domy u řeky Styr byly opuštěny kvůli opakovaným povodním a dnešní obec se rozvinula v oblasti Českého Boratína. V roce 1947 většina Čechů z Boratína reemigrovala zpět do Čech. V roce 1947 bylo z Boratína do Chotiněvsi repatriováno 17 rodin, které si pak v Chotiněvsi založily evangelickou farnost.

Бора́тин — село в Україні, центр Боратинської сільської громади Луцького району Волинської області. Населення становить 2604 осіб. Згідно з переписом УРСР 1989 року чисельність наявного населення села становила 1030 осіб, з яких 466 чоловіків та 564 жінки. За переписом населення України 2001 року в селі мешкало 1086 осіб.^[3]

Мова

Розподіл населення за рідною мовою за даними перепису 2001 року:^[4]

Мова	Відсоток
українська	99,18 %
російська	0,73 %
словацька	0,09 %

Історія

До 2017 року — адміністративний центр Боратинської сільської ради Луцького району Волинської області.

12 червня 2020 року, відповідно до розпорядження Кабінету Міністрів України № 708-р «Про визначення адміністративних центрів та затвердження територій територіальних громад Волинської області», село увійшло у склад Боратинської сільської громади^[5].

19 липня 2020 року, в результаті адміністративно-територіальної реформи та ліквідації Луцького району, село увійшло до складу новоутвореного Луцького району^[6].

Boratyn (ukrainisch Боратин; russisch Боратин Boratin, polnisch Boratyn) ist ein Dorf in der Westukraine in der Oblast Wolyn, Rajon Luzk etwa 5 Kilometer südlich der Rajons- und Oblasthauptstadt Luzk am Styr gelegen.

Der Ort wurde 1545 zum ersten Mal schriftlich erwähnt und gehörte bis 1793 in der Woiwodschaft Wolhynien^[2] zur Adelsrepublik Polen-Litauen. Mit den Teilungen Polens fiel der Ort an das Russische Reich und lag bis zum Ende des Ersten Weltkriegs im Gouvernement Wolhynien. Es entwickelten sich 2 Ortsteile Boratyn Wielkie und Boratyn Mały sowie im 19. Jahrhundert die Kolonie Boratyn Czeskie.

Nach dem Ersten Weltkrieg kam der Ort zu Polen (in die Woiwodschaft Wolhynien, Powiat Łuck, Gmina Połonka), im Zweiten Weltkrieg wurde er zwischen 1939 und 1941 von der Sowjetunion besetzt. Nach dem Überfall auf die Sowjetunion im Juni 1941 wurde er dann bis 1944 von Deutschland besetzt, dies gliederte den Ort in das Reichskommissariat Ukraine in den Generalbezirk Brest-Litowsk/Wolhynien-Podolien, Kreisgebiet Luzk.

Nach dem Krieg wurde der Ort der Sowjetunion zugeschlagen. Dort kam das Dorf zur Ukrainischen SSR und seit 1991 ist es ein Teil der heutigen Ukraine. Die Ortsteile nahe dem Styr wurden wegen wiederholter Hochwässer verlassen, der heutige Ort entwickelte sich auf dem Gebiet von Boratyn Czeskie.

Im 19. Jahrhundert kam es zur Ansiedlung tschechischsprachiger Kolonisten, diese später Wolhynientschechen genannten Menschen lebten in der Kolonie Český Boratín und wurden nach 1945 großteils in die Tschechoslowakei repatriiert.

4) ALEJE CZEREŚNIOWE

Czereśniowe aleje rosną wzdłuż drogi z Leśnicy na Górę św. Anny oraz aleje rosnące wzdłuż drogi między Ligotą Górną i Ligotą Dolną. Przypuszcza się, że najstarsze drzewa rosnące na tych alejach czereśniowych mają już około 90-100 lat. Obsadzanie dróg i miedz na Śląsku zaczęło się  w wieku XVIII  za czasów Fryderyka Wielkiego.