Anna i Zeflik Jannja – Kattowitz 1894-1895

Kolejna wyróżniona jednoaktówka to inscenizacja fragmentu powieści Arnolda Ulitza Wielki Janja. Rzecz dzieje się w Kattowitz i we Zalenzu w roku 1894 i 1895.
Historię tłumaczenia i popularyzacji tej powieści po 70 latach od jej wydania w wersji z 1953 znajdujemy na stronie FB Wielki Janja.
Książkę pomógł mi odnaleźć Ginter Pierończyk, a oryginał w Bibliotece Śląskiej wypożyczyła Anna Ciszewska, potem popularyzowali tę powieść. Ania z Ligoty. Ginter z Załęża. Sprawdźcie na stronie FB Wielki Janja. Pomagali bardzo Mirek Neinert i Basia Nowak. My trzymamy się.
Odeszli Ula Nierada-Kwiatkowska, przyjaciółka od roku 1970 i szefowa KTG Karasol, stary druh Eugeniusz Kosmała (Ojgyn z Pnioków), który pracował nad tłumaczeniem Wielkiego Janji na górnośląski. Kortekt nie będzie już robiła Joanna Jakóbik. Smutne.

Smutne, że tak niewilu katowiczan i katowiczanek zna tę powieść. A tu jedynie .rozmowa Anny i Josefa Janjów.

Anna i Zeflik

Rozeszła się pogłoska, że wielcy panowie w Berlinie wymyślili plan utworzenia Dyrekcji Królewskich Kolei Żelaznych na Górnym Śląsku, ale panowie nie byli jeszcze zgodni co do miasta, w którym takowa miałaby powstać. Chodziły słuchy, że może to być Gleiwitz, Beuthen lub Kattowitz.
Dręczące wątpliwości zaburzyły błogi spokój Zeflika i ten przestał rozmyślać wyłącznie o chlebie, bułkach i ciastach. Podczas bezsennych nocy jęczał tak bardzo, że Anna błagała go, aby udał się do sławnego uzdrowiciela Warzechy w Ochojcu lub na badania do profesora Wagnera w Königshütte.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

– Zeflik: „Kaj tam! Dożyjã setki! Je jest solidny chop jak nikt. Ôstow mie we spokoju, muszã pomyśleć!”
– Anna: „Co pijesz Zeflik z tymi twoimi biznesowymi kamratami? Chcã wiedzieć. Śmiesznie wōniosz, aleś nie jest ôżarty. Jako nowo zorta pijesz?
– Zeflik: „Cóż, stałem się światowym człowiekiem” – zaśmiał się – „i staję się coraz elegantszy. Wiysz, kaj to jest? W winiarni u Tannhäusera na Bahnhofstraße.
– Anna: „Jo niy jest blank głupio, a ty mie niy ôcyganisz. Łazisz do bab! To sōm te twoje biznesowe kamraty! Niy ma cie gańba? Stary faterek, ty świnio!”
– Zeflik śmiał się tak mocno, że łóżko się trzęsło. „Do bab? Ana, ty starō kamelo! Czy jo jest idiota, do bab? W czym mogōm mi pomōc baby, jak planujã cojś tak wielego, ô Jezusie, kobiyty!”
– Anna: „Ô Jezusie, kobiyty! Jo tyż jest ino kobiyta.” Pokornie wytarła nos.
– Zeflik: „Ty głupiō Dudo! Tyś niy jest takō. Mam cojś we gowie, coś richtich wielego. Uwierz mi!”
– Anna: „Chcã w to wierzyć, Zeflik, ale powiydz mi, co to jest! Musisz mi to pedzieć, bo ta sprawa jest innō, wiym o tym.”
– Zeflik: „Wiysz to, czujesz to? Bo to coś wielkiego! To kōmisz, że to czujesz! Może bez to, że moja gowa jest tako gorko jak bratruła? Nikōmu nie powiysz, kobiyto? Przysiyngnij sie! Anna:, „Co sie z tobōm dzieje, Zeflik? I czymu musisz pić wino u Tannhäusera? Bez ta dyrekcyjō, co?”
Zeflik: „Bo tam sōm eleganckie ludzie, kerzy cojś wiedzōm, i kerzy dużo pijōm i dużo godajōm. Ôni pijōm piwo, winoi sznaps – jo pijã mało i słuchōm. Wiysz, czasami przegrywajōm kilka tysiyncy za jedna noc.”
– Anna: „Jezusie, Maryjo, ty tyż grosz?”
– Zeflik: “Jo? Joch niy ôgupiōł, do Rybniku jeszcze nie musza! Godōm ci przeca, szpicujã uszy i patrzã do kieliszka, bo ôni niy zowdy grajm – gōdajōm, jak tŏ chopy. Sōm tacy, co jeżdżōm do Berlina prawie co tydziyń. Wiedzōm rōżniste rzeczy. Jeden godo ‘tak’, a drugi godo ‘terozki’, a kōżdy godo ‘może’ i ‘najprawdopodobniej’, a jō se to skłodōm i skłodōm dŏ kupy. Sōm tam sędziowie okręgowi i prawnicy z Beuthen, kerzy radzi szpacerujōm po Kattowitz, kaj ich mało wto znŏ, i som wielcy panowie z hut i kopalni oraz oficerowie z Gleiwitz, ale niy w uniformach. No i sōm radni z Kattowitz.”
– Anna: „I ty tak se ajnfach siedzisz z nimi, kiejś ino piekorz? Terozki wiym tyż, czymuś ŏbsztalowōł ancug u drogiego Friebe w Kattowitz. Kiejś przōdzi kupowōł u Cwiklitzera i to za pōł ceny!”
– Zeflik: „O mój Jezu, jeżeś ino Duda! Niy szporuj tam, kaj niy trza. Wiesz, Friebe szyje do najlepszych ludzi. Ty mierzysz, a ôn gōdŏ. Na przykład wiem od Friebe, że radni miasta Beuthen, gupie woły, wcale nie chcōm Dyrekcji.”
– Anna: „Nie bydź taki frechowny, nie godej ‘woły’ na radnych miejskich! Sōm tak samo mōndrzy jak ty! Gōdōsz i gōdōsz, a jo niy wiym dalyj, jakie to niby wiele rzeczy słyszysz.”
– Zeflik: „Ana, pedziōłech to już trzi razy, Dyrekcja bydzie w Kattowitz, Dyrekcja! Siedzã se w swoim kōncie i udowōm, że mie morzy. Kelner mŏ mie rōd, bo biera flaszka za sztyry marki ôsiymdziesiōnt…”
– Anna: „Jezusie, Maryjo! Tyś ôgupiōł, Jōzef! Za jedna flaszka? Co ty se myślisz? To sie dla ciebie źle skōńczy! Mōj ôjciec był bogatym człowiekiem, ale nigdy nie pił wina. Idź do ksiyndza Badury, Zeflik, wyznej grzychy i nawrōć sie…”
– Zeflik: „Wiyrz mi, abo niy, widziōłech ksiydza Badury u Tannhäusera. Grōł w zekziga z pastorem Voßem, wangelikiym.
– Anna: „Jeżech tak samo mōndro jak przōdzi. Zawdych ta głupio Duda i tela.”
– Zeflik: „Dyć sztyjts powtarzōm, hahaha, Dyrekcja, haha, Dyrekcja!”
– Anna: „Jezu, Jezu, przestōń z tōm dyrekcyjōm! Co to jest, ta Dyrekcja?”
– Zeflik: Ana, Anuś!” Powiedział przymilnie. „Zrozumiesz, zrozumiesz. Sprawa Dyrekcji to wielko sprawa.
– Anna: „…Módl się za biednych grzeszników, teraz i w godzinę śmierci naszej…”
Zeflik:, „Po co?” Zapytał ze złością. „Czymu rzykosz? Czy jō jest biedny grzysznik? Miarkuja, żeś nic niy spokopiła.”
– Anna: „Zdrowaś Maryjo, łaski pełna, Pan z Tobą…”
Zeflik potrząsnął głową z pogardą i złością, wstał z łóżka, włożył spodnie używane w piekarni, umył głowę, twarz i klatkę piersiową i już nie odpowiadał. Potem skończył się ubierać, napełnił fajkę, która była mu bliższa niż pyszne i drogie cygara, palono u Tannhäusera. Krążył po pokoju, sapiąc. Podłoga dudniła pod jego bosymi stopami. Anna bardzo się go bała. Na szczęście w końcu zaczął cicho mówić, prawie szyderczo, patrząc na nią: – „Dyrekcja? Co znaczy Dyrekcja? To może być kilkaset osób! Kilkaset? Co jo fanzolã? Majōm baby i bajtli, to może być tysiōnc. Tysiąc…, a może dwa tysiące…”
– Anna: „Niy wszyjscy kupiōm żymły ôd Zeflika we Zōłynżu”
– Zeflik: „Żymły, Jezusie, żymły! Kiejbych dbōł o żymły, mōgłbych chrapać cōłko noc. Ino pomyśl, dwa tysiōnce ludzi, same Niymcy! Wiysz, nigdy po bosōku, elegancko ôbleczyni, umyci, urzyndniki Królewskiyj Kolei Żelaznyj, Królewskiyj Pruskiyj Kolei Żelaznyj z żonami i bajtlami. Bydōm chcieli żyć jak porzōndne ludzie, a niy we dwunastu w jednyj izbie pospōłu ze kurma a kozami jak biydne bergmōny. Ustympōw na placu niy chcōm. Chcōm, żeby było wygodnie. A terōzki dej pozōr, głupio Dudo: we Kattowitz niy ma dojść chałp. A jō je zbuduja. I kaj? Na tōnich grundstikach! Dzisiej kupisz za grosz kōnsek, na kerym pasōm sie dwie kozy, ale za rok możesz być bogato, jak postawisz na tym kōnsku kamienica. I wiysz, Ann, jo jest tym, co kupuje te parcele i zbuduje te kamienice! Kupiłech ziemia. Tanio, richtich tanio. Pora gupich z Kattowitz śmiōło sie ze mie, bo chca budować na ich ziymi. I przedali tanio, richtich tanio. A jo tam buduja już trzypiyntrowe dōmy, bo Niemcy bydōm chcieli miyszkać u Zeflika, bo Zeflik bydzie miōł najpiykniejsze dōmy.”
– Anna: „Wyjdziesz na głupka, stracisz wszyjsko, Zeflik, jo to czujã.”
– Zeflik: „Nie mōm już piyndzy, wszyjstko poszło! Mōm długi. Hipoteki sōm na naszym dōmie! Kupiłech grunta, kupiłech cegły, kupiłech drzewo zanim podrożało, wpłaciłech zadatek szklōrzowi Trappowi.”
– Anna: „Zeflik, Zeflik!”
– Zeflik:, „Co jest? A jak przegrōm? No i dobrze, no i co z tego? To przegrōm? Piekarnia mŏ sie dobrze – zaś zarobiã piyniōndze, zaś spłacã długi. Nie mōm stracha, nie bojã sie.
– Anna: „Jak dziōłchy majōm sie wydać, kiej nie mōsz wiyncej piyniyndzy? Ô Jezusie, ale bydōm labiydzić!”
– Zeflik: “Piyniōndze sie znajdōm!”
– Anna: „Wiysz, Zeflik, jak by co, to mōmy hipoteka we Beuthen.”
– Zeflik: „Ana, nie mōmy już tyj hipoteki. Zamieniłech jōm na gotōwka, boch bardzo jej potrzebowōł na tanie zakupy. Ô jezderkusie, budowa jest takō drogō!”
Spojrzała gniewnie, po czym wyskoczyła z łóżka i ryszyła na niego ze szponami.
– Anna: „Złodziej!” Wrzasnęła.
Zeflik złapał ja za szyje. Kiedy Anna zaczęła się dusić, Zeflik puścił ją, pochylił się przy jej twarzy i powiedział, patrząc surowo w jej oczy.
Zeflik: “Teraz będziysz cicho, wiysz! Uduszã kōżdego, wto mie nazwie złodziejym. Jakbyś niy była mojo ślubnō, już byś nie żyła! Twoje piyniōndze były moimi piyniyndzmi od samego poczōntku. Kiedyś mie przeprosisz, godōm ci!”
* * *
Anna i Zeflik następnego dnia.

Anna przygląda się mężowi z widoczną troską.
– Anna: „Zefliku, Zefliku, ty sie starzejesz. Dōwniyj gōdōłeś, że dożyjesz sto lōt!”
– Zeflik: „Jezusie, Maryjo! Ana, to był ino wic! Wto żyje sto lōt?”
– Anna: „Lepiyj niy rōb takich wicōw. Kiejbyś niy budowōł, to byś niy ôsiwiōł tak gibko i dożył sto lōt.”
– Zeflik: „Niy poradzã se spōmnieć, jako to było, kiejżech jeszcze niy budowōł.”
– Ana: „Ach, piyknie było, Zefliku. Piyknie! Piykłeś chlyb, żymły, chałki i kōłocz. Dobrześ zarobił. Każdego roku coś żeś ôdłożył. Kożdego roku kupowōłeś coś nowego – gołymbie, kury, gansi…”
– Zeflik: „Ja, ja. Niy inakszy. Nic sie niy zmieniło i niy zmieni. Ale to mi niy stykło.”
– Anna: „Jezusie, co ty prawisz? Za mało! Mōsz teraz wiyncej? Długi mosz, i tela!”
– Zeflik: „Dyć niy godōm przeca ô piyniōndzach!”
– Anna: „A ô czym? Powiydz wreszcie, co ci łazi po głowie!”
Zeflik Szukał słów, ale nie znalazł właściwych, tych mocnych. Wreszcie niezręcznie wydusił:
„Żymły sie piecze, zeżyro i szlus! A domy, wiysz, domy stojōm. Domy stojōm. Wspaniale jest tyż sadzić drzewa. Najwspanialej jednak budować domy!”
– Anna: „No to ci powiym: Raczyj sadziłbyś te stromy, skuli mie i cōłki las, byłoby może taniej, a w doma zaś byłoby przytulnie.”
– Zeflik Janja: „Anuś, nie być na mie zło. Przysiyngōm, jak wszyjstkie dōmy bydōm pōłne, to bydzie jak dōwniyj – ino kasować i kasować ôd lokatorōw, tych z Breslau, tych echt Niymcōw, tych porządnych… i wtedy se dychnã.”
Zeflik zachwiał się.
– Anna: „Zeflik, co z tobōm?”
– Zeflik: „Nic, nic. Unmyjglich, żeby mie spanie tak brało we biōły dziyń. Nic to. Ida. Mōm robota, musza do Kattowitz. Do banku.”
* * *
Pewnego wieczora Zeflik poprosił Anuśkę do pokoju i w jej obecności na pokaźnym arkuszu białego papieru podliczył spodziewane od 1 kwietnia czynsze wszystkich lokatorów. Naturalnie znał te liczby od dawna, ale chciał żonie sprawić przyjemność, jaką niewątpliwie jest oglądanie na własne oczy, jak rosną te liczby. Jego pióro wędrowało w dół i w górę przy sumowaniu oczekiwanych kwot.
– Zeflik: Cichutko dodawōł: „Dodać 5 dowŏ 90, i 5 tŏ je 95, i 5 tŏ 100, 100 i trzi to 103 …spōmnisz se ta elegancko Frau, co była u nos? Ta pozycja to jeji miyszkanie, trochach ôbniżył płat. Niy prosiła ô to, somech zdecydowōł. Za dziōłszki miyszkała w Hucie Baildona i jeździła do szkoły dla dziewcząt do Kattowitz. Przedstōw se, zaroz żech jōm poznōł, a ôna… No ja, ôna mie nigdy nie widziała – ja był ino takim synkiem w nauce u piykorza. Rodzice jeji nie żyjōm, mąż nie żyje, córka nie żyje, a ziynć jest lumpym. Mō ino wnuka. No i jest z Gōrnego Ślōnska. Toch jej tyn płat…”
– Anna: „Z tōm to byś sie rōd ôżynił, Zefflik?”
Zeflik podskoczył i pobladły gapił się na nią: „Niy grzysz!”
– Anna: O Jezusie, zaś! Szpas musi być. Przeca mogłaby miyszkać w czerwonych domach, tam czynsze sōm niższe.”
– Zeflik: „Tam wszyjstkie mieszkania były już zajynte.”
– Anna: „ Zeflik, dej pozōr, ôna ci za to niy podziynkuje.”
– Zeflik: „Możesz mieć recht. Ôna niy wiy, że płaci mynyj.”
– Anna: „Usłyszy od innych i bydzie smrōd.”
– Zeflik: „Wymyśla coś mōndrego. Dodać 5 daje 228 i jeszcze 5…”
– Anna: „Oj, Zefliku, na co tyś sie porwōł!” Zaszlochała przestraszona, ale z uniżonym szacunkiem, bo pierwszy raz miała dokładniejszy wgląd w wielkie dzieło męża. Pogłaskała go po policzku i nazwała dawno nieużywanymi pieszczotliwymi słówkami:
– „Zefliku, stary, dobry buksliku, mōj ty karlusie!”
-Zeflik: „Tyś jest dobro dziōłcha. Dobro Duda. Nasz synek Max poszukŏ żony. Do Kattowitz przyjedzie teraz moc gryfnych niemieckich dziewczyn. Tako se weźmie. No, dobrze, Max niy chce do szkoły budowlanej. No, dobrze, niy bydzie baumajstrym. Ale syna nasz Max pośle do gimnazjum, to jasne jak dwa razy dwa. Piyniōndze to hasie, to maras, uwierz mi. Nauka to jest coś ważnego! Żona mu powie:, ‘Po co te pieniądze w banku. Przecież to głupota! Zrób coś z tymi pieniędzmi! Zbuduj domy jak twój ojciec. Syna do szkoły poślij’. Tak właśnie rzeknie żona Maxa. Miasto się rozrośnie, Annuś. Czasami śni mi się Kattowitz. Chodzę i chodzę i nie poradza trefić, kaj chca. To jest jak w Berlinie. Nagle zatrzymuja sie i stoja przed moimi kamienicami w Kattowitz.”
– Anna: „Zeflik, ty gupieloku, nie wyzywej sztyjts na piyniōndze! Z marasu nie buduje sie chałp.
– Zeflik: „Mōsz prawie, ale z samych piyniyndzy tyż niczego niy zbudujesz. Wiysz, nie potrafiã sie wysłowić, bo nie chodziłech do szkoły. Czasym tak myślã: ‘Poradzã to pedzieć, ale brakuje mi właściwego słowa.’ Max tyż nie bydzie poradził. On i tak mało godo. Ale jego dzieci, wiesz, jego dzieci się wysłowią. Może nie będą się już nazywać Janja?
– Anna:, „Co ty godosz?”
– Zeflik: „Może przyjmiemy niemieckie nazwisko?”
– Anna: „Oj, Zeflik, Zeflik, co ci chodzi po głowie. Ino niy to. Janja to było nazwisko Ôjca i Dziadka. To byłby grzech, wierz mi!”
– Zeflik: „To niy grzech, to wiym na pewno. Nie rōb tak, jakby wtoś umarł. Nie starej sie, bydzie dobrze. Nie bydã już tak gōnił. Moglibymy w niedziela pojechać na szpacyr. Dyrektor Banku godōł mi ô bryczkach przez kōni.”
– Anna: „Tyn to jest wariat.”
– Zeflik: „Pojadymy kiyjś do Breslau. Chciōłbych ôboczyć ôgrōd z dzikimi zwierzyntami. Najsamprzōd chciōłbych ale pojechać do uzdrowiska Bad Gotschalkowitz – tam dożywo sie tych twoich sto lōt.
– Anna: „Wiesz ty, co, wpiyrw na pōnty do Piekor, albo na Annaberg, albo nawet do ‘Czenstochau’ i podziynkować Panu Bogu, że nie zabrōł nōm wszyjstkich ‘śmieci’, znaczy sie piyniyndzy.”
Zeflik roześmiał się.
– Zeflik: „Dobrze pōnty tyż. Ale niy dŏ Tschenstochau. Nie poradza se przedstawić, że Matka Bosko była czōrnō.
* * *
Anna śledziła sen męża. Śpi, czy czuwa, a może przez sen westchnie i się zdradzi. Ostatecznie postanowiła go zapytać, jak stoi z pieniędzmi. Wyśmiał ją, ale nagle spoważniał, zasmucił się i wyjąkał:
– Zeflik: „Jesteście złymi ludźmi. Ty chyba też, Ana. Starocie sie ino ô to, czy bydōm piyniōndze. Gold! Geld! Geld! Że niby dōmy nie bydōm moje? Że przyjdzie po nie fiskus? No i co? Dobra, dobra, pobecza bez noc! Możno przez dwie noce. Ale musisz wiedzieć, że niy chcã być złym człowiekiym. Niy chcã, coby moje robotniki poszły przez wypłaty. Niy chcã, coby kamraty, co mi borgli piōndze, te piōndze stracili. Bez to niy mogã spać! Ale powiym ci, te moje dōmy sōm warte złota – kożde mieszkanie wynajynte. Byda miōł geld, żeby zapłacić za robota i ŏddać pożyczki. Zostałã ôstatnio spłata we banku we Kattowitz i tela. Bóg mi pomōgo, bo nie kradnã, boch niy jest przepadzity.
– Anna: „Tyś jest dobry, a jo żech jest ino głupio Duda, cera bogatego masōrza ze Beuthen.” – stwierdziła szczerze i zaszlochała.
Po chwili milczenia:
– Zeflik: „ Tyś jest Duda, dobro Duda, a jo niy wiym nawet, jak sie moja Matka mieniła. I takiemu Bóg pōmagŏ.”
– Anna: „Chcesz wiedzieć, jak się nazywałã, ty pierdōło?”
– Zeflik: „A ty to wiysz?”
– Anna: „Niy, ale sprawdź w naszym akcie małżeństwa, tam to może być. Czyś ty ôgupiōł? Chcesz teraz szukać po nocy?”
– Zeflik: „Ja, muszã to wiedzieć jeszcze dziś. To bydã jōm lepiyj pamiyntōł.”
– Anna: „Nie myśl! Śpij!”
Zeflik wstał i długo szukał w sekretarzyku. Między aktami urodzenie i świadectwami chrztu nie znalazł tego dokumentu. Dopiero w testamencie Ojca odczytał wstrząśnięty: „…i jego małżonki, urodzonej Feld.” Z pożółkłym dokumentem w drżących rękach wrócił do łóżka ponownie zasypiającej Anny.
– Zeflik: „Ty, mieniłã sie Feld, Dorothea Feld!?
– Anna: „No i co z tego? Teraz bydziesz lepiyj spōł?”
– Zeflik: „Anuś, nie, rozumisz? Feld! Feld! Pomyśl! Cōłkiym niemieckie miano!”
¬- Anna: „No to sie ciesz. Czy nudelzupa smakuje ci tak, jak jŏ jōm warza, ja albo nie?”
– Zeflik: „Ana, co ty mnie straszysz? Czy ci sie przyśniłã nudelzupa, bo jutro niydziela? Toć, że mi smakuje!”
– Anna: „To chciałach wiedzieć. A teroz dej pozōr! Wiesz, jak warzã ta nudelzupa? Ze tłustyj briji, ze nudli, ciupki muskatu, troszka pejtterzilki i niy za słono. Jak tego wszyjstkiego tam nie mã, to nudelzupa ci nie smakuje? A terozki, Zefliku… Tyś tyż jest tako nudelzupa. Pan Bōg cie uwarzył: We środku jest twōj ôjciec, kery sie miynił Janja, twoja Matka, kero sie miyniła Feld, i jest w tobie Vater twojego ôjca i Mutter twojego ôjca. I tak se myślã, że to nie jest w porzōndku, Zeflik, kiedy gōdōsz: Ino Matka jest we mie, bo miałã niemieckie miano. Inŏ Matce zawdziynczōsz, żeś jest dobrym człowiekiym? Niy, niy, zawdziynczosz to wszyjstkim twoim, cōłkiyj rodzinie, i wszyjstkim im musisz być wdziynczny, ty gupieloku, a nie inŏ Matce. Niy myśl, że dobre Górnoślōnzoki to inŏ Grundmann albo Holtze, czy tyn fiśniynty Stockfisch, a ci drudzy sōm niedobrzy. Wyciep mie z doma, bo jō jest ino Duda, a moja Mutter ino Kafka. Tela ci chciałach pedzieć, ty przesolonō nudelzupo!”
* * *
– Anna:, „Czego ty chcesz we wieczōr we Kattowitz, co? Co tam cie tak rajcuje? Twōj elegancki Pan Stockfisch w cylindrze i glazyjach, jakby to była Niedziela Wielkanocna albo Nowy Rok? Nie daj się przez niego oczarować, człowieku! Nie we kōżdyj sprawie jest żech głupio. Niy piszã dobrze i nie rachujã. Ale jedno wiym, Zeflik! Chłopy w twoim wieku czasami gupiejōm, wiysz, i sōm gupsi ôd smarkōczy. Na Querstraße w Kattowitz ôtwarli ‘Apollo’. Myślisz może, że ô tym niy wiym. Tam panienki siedzōm chopōm na klinie. Tam majōm ino welōnowe lajbliki, te świnie. Czy ty łazisz do ‘Apollo” ze Stockfischem, Zeflik, stary ôśle?”
– Zeflik: „Zdŏ mi sie, żech ino jedyn rōz cyganił. To było, jakech już niy chciōł iść do szkoły na bosōka. ‘Po co ubierōsz dobre strzewiki?’ – zapytōł ôjciec. ‘Ach, fater, mie tak żgajōm kamiynie.’ – ôdpowiedziołech. A mie było gańba iść ze czōrnymi szłapami na bosōka do szuli. Anuś, godōm ci, nigdy nie byłech we ‘Apollo’, i nigdy tam nie pōjda. We wieczōr nie trefia sie tyż ze Panym Stockfischym, bo ôn trocha dużo godo, a jo we wieczōr niy słuchōm tak rōd, jak we dziyń. Szpacyruja se po Kattowitz cōłkiym sōm…”
– Anna: „Zeflik, przecież ci wierzã, ty nie poradzisz cyganić. Ô Jezu, tyś jest najlepszym chopym, mōj Zefliku, ale co tam jest we wieczōr? Niy uczysz sie aby piciō sznapsa?”
– Zeflik: „Nie łażã do knajp. Ino, kiej mie kości bolōm, wiysz, dychnã se i pija jedno albo dwa Tichauery, to cōłko prowda.”
– Anna: „No, ale, Zeflik, co ty tam mōsz w tym Kattowitz?”
– Zeflik: „Tak sie smykōm po ulicach, Anuś, kiej dojdã kajś, kaj w przeszłym roku trawa rosłã i leżōł gruz, a dziś stoi tam dōm, to se stanã i sie radujã! Nōjbardziej, jak w moich dōmach świycōm lampy. To znak, iże tam już wto miyszkŏ. Przy chałpach chacharōw na Beatestraße myślã i myślã, jakby to zrobić, żeby pomōc tym biednym ludziōm i żeby sami powiedzieli: ‘Chcymy raus z tych smrodlawych bud. Chcymy być czystymi ludźmi!’. Ja, wandrujã se poleku i myślã. Tak mijō wieczōr. W tako pogoda, jak terōz, idã aż do Wzgórza Beate. Ach, to mōsz ujrzeć. Kattowitz leży w dolinie z jasnymi, wielymi światłami. Anuś, jest doprōwdy przepiyknie. Zauważyłech, że jeszcze paru Panów robi spacery na Wzgórze Beate, ci niemieccy Panowie, musisz wiedzieć, ci Breslau’erzy, ci ze Dyrekcji, co tak przezywali, że muszōm do ‘Polakei’, ôni z ôtwartōm gambom podziwiajōm Kattowitz – New York von Oberschlesien. Niy pokazujã sie im, wiysz, bo może byłoby im gańba, że dōwniyj tak źle ô nōs gōdali, a terōzki im sie tu tak bardzo podobŏ. Tak se stojã i oglōndōm Kattowitz tam w dole. To jest tak, jakby samymu rzykać w pustym kościele.”
– Anna: ”Zawsześ był trocha zwariowany, Zefliku, i nie ôszydziłach sie, chociaż nibych jest ta głupiō Duda. Ty jednak mōsz libsta, tō tyż wiym. Twoja libsta tŏ Kattowitz!”
– Zeflik: „Toć. Mōsz recht. Tak jest. Właśnie tak. Dokładnie tak. Dokładnie tak to jest: Kattowitz to moja libsta, to moja miłość!”
– Anna: „Zezwolōm ci wziōnć Kattowitz na klin jako ta lista… Całe miasto na twoje kolana, jak jeszcze poradzisz.”
– Zeflik: „To było trzydziyści lōt tymu, Anuś, jakech cie brōł na klin. Było we mnie podniecynie jak teraz. Każdego wieczora taki bezpokōj. Niy do wytrzymaniō. Sztyjts musiōłech do Beuthen. Pod dōmem masōrza Dudy łaziłech stō razy tam i nazōd, za kōżdym razem stōwōłech przed ôknem wystawowym! Ludzie myśleli se: ‘Tyn biydny smarkōcz gapi sie na wuszt polski, albo na krakowsko albo na ekstra kiełbasa Majstra Dudy, albo na krōtkie rube ôpplerki.’ Tak, haha, tak se myśleli, może, ale jo świdrzyłech na wiyrch, na dōm i myślōłech: „Jutro musza zaś tak wartko wstōć i piyc chlyb we Zalenzu. Czy dzisiōj tu we Beuthen panna Duda zechce choć popatrzeć bez ôkno? W myślach brōłech cie na klin…”
– Anna: „Co ty ôsprawiōsz za stare breweryje? Wtedych niy miała żylaków, a tu, kaj jest tego tak dużo, tu byłach wōnskō kiej osa.”
– Zeflik: „Mōj wōns tyż jeszcze niy urōsł, a włosy nie były biōłe. Anuś, ty pedziałaś, że Kattowitz to moja libsta. Bezto żech se wspōmnioł, jako to downiyj z nami było. Byłech taki zrajcowany. Teraz mi brzuch urōsł, a jō zaś żech taki niespokojny jak wtedy, bo zaś mōm libsta. Kiedy nie widza Kattowitz we wieczōr, to czegoś mi brakuje.”
– Anna: „To przekludzymy sie do Kattowitz. Kiejś taki zakochany.”
– Zeflik: „Nie mōm tam miyszkania.” Odpowiedział bardzo poważnie. „Wszyjstko wynajynte. Niy chca nikogo wyciepnōnć, nikomu wypowiedzieć, jeśli jest porzōndnym lokatorem, ale możno zaś coś zbuduja… Nie bōj sie, Anuś. Niy bydōm to wielkopańskie dōmy. Tym razem chciołbych budować dlo biednych, brudnych ludzi, żeby sie wstydzili przed czystymi ścianami i dbali i sie myli. Żeby jedli z talerzy. Żeby dzieci posyłali do szkoły…”
– Anna: „Niy bydōm ci płacili czynszu…”
– Zeflik: „To ciynżkie do zrobiynia! Sōm niy wiym, jako to szafnōńć. Dōmy chacharōw niy pasujōm do niymieckiego miasta. Niymieckie miasto niy pasuje chacharom – bydzie ôstuda.”
– Anna: „No, to idź, idź Zeflik i myśl, jak uratować chacharōw przed Kattowitz i jak uratować Kattowitz przed chacharami? Idź do twojej libsty i myśl, co by chachary niy napochali z tōm libstōm czego paskudnego.”
– Zeflik: „Ja, ja, musza z niōm pogōdać, z tōm mojōm libstōm. Ôna, jak wiysz, jest pofyrtanym fraucymerem. Ta libsta niy chce jeszcze nosić skōrzanych strzewikōw. Rada lōto po bosōku i przez kapelusza. Smykŏ sie w chustce na głowie. Pracuje niechyntnie, ale możno za mało jej płacōm, to całkiym możliwe. Mycie? Gdyby sie myła, to by było ekstra. Co idzie robić z takōm libstōm, z takōm narzeczōnōm? To żōdnō libsta! To tako…”
– Anna: „Dōm ci dobro rada. Takiej paniynce trzeba czasami natrzaskać po dupie. Ale niy zapominać o całowaniu.”
– Janja: „Nie jesteś głupio, Ty ‘gupio Dudo, cero bogatego masōrza Dudy z Beuthen’!”

Na motywach powieści Wielki Janja Arnolda Ulitza.
Ligota Łabędzka 2022