Formy społeczne (Sozialformen) w uczeniu się/nauczaniu

Aleksander Lubina

Formy społeczne (Sozialformen) w uczeniu się/nauczaniu
Cykl: Współczesna edukacja na Górnym Śląsku

Pojęcia kluczowe:
– formy społeczne (Sozialformen) w uczeniu się/nauczaniu
– uczenie się przez nauczanie (LdL)
– podstawa programowa

Nauczyciel/Nauczycielka pod żadnym pozorem nie powinni dominować w klasie i ograniczać działań uczennic/uczniów.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

„Formę społeczną rozumie się jako sposób, w jaki nauczyciel organizuje uczniów do nauki lub sposób, w jaki uczniowie organizują się. Dlatego możemy mówić także o „formach organizacyjnych”, które charakteryzują się pewnymi konstelacjami interakcyjnymi. (Becker, 1984, s. 104)

Do najważniejszych społecznych form społecznych w nauczania należą m.in.:
praca indywidualna, praca partnerska lub praca w tandemie, praca w grupach, praca w plenum:
• praca indywidualna,
• praca partnerska lub praca w tandemie
• Formy mieszane występują, gdy uczniowie mają swobodę wyboru pomiędzy pracą indywidualną a pracą w partnerstwie, co może być przydatne np. podczas pracy nad zadaniami na lekcjach matematyki.
• Plenum jest formą szczególną. Jest to społeczna forma opowiadania, demonstrowania, przedstawiania efektów swojej pracy kolegom i koleżankom, którzy omawiają te efekty.

Nauczyciele dzisiaj świadomie korzystają ze wszystkich czterech form społecznych. Istnieje wiele różnych powodów, m.in.:
• lekcje stają się bardziej zróżnicowane,
• uczennice i uczniowie są aktywowani,
• interaktywnie ćwiczone są różne umiejętności,
• mamy do czynienie z uczeniem się przez nauczanie.

Pora na nawiązanie do praktyki:

Dyktando
Dyktanda przygotowują, przeprowadzają, poprawiają i oceniają uczniowie/uczennice samodzielnie. Uczniowie/uczennice przygotowują zestaw dyktand z tekstów znanych, albo też przed przeprowadzanym dyktandem zapoznają kolegów z tekstem przewidywanym.
Następnie dana uczennica lub dany uczeń ″robi″ dyktando:
a. czyta powoli cały tekst (wolno notować),
b. czyta całe zdanie,
c. dyktuje zdanie (częściami zdania),
d. ponownie czyta całe zdanie (wolno uzupełniać),
e. po przeczytaniu wszystkich zdań ponownie czyta cały tekst (wolno uzupełniać).

I dyktujący (czynnie) i piszący (bierniej) równocześnie pracują nad: artykulacją, intonacją, rozbiorem logicznym zdań… ćwiczą rekonstrukcje tekstu i zapis przewidujący miejsca rekonstruowane.
Następnie uczniowie wymieniają się tekstami i poprawią na podstawie wzoru znanego przed dyktandem – korzystają z nośników elektronicznych, ekranu, tablicy lub kserokopii.
Bywa, że uczennica/uczeń dyktuje, a jeden lub kilku uczniów pisze na tablicy/tablicach, pozostali na kartkach, bywa, uczennica/uczeń dyktuje, a pozostali piszą w parach lub grupach – wolno podglądać, odpisywać… a czasami nie wolno. Przeplatamy dyktowanie przez uczennicę/uczenia z odtwarzaniem z nośników – zdarza się, że czyta nauczyciel lub gość (krajowy/zagraniczny).
Uczniowie i uczennice samodzielnie, indywidualnie, w parach, grupach poprawiają na podstawie wzorca, który stanowi tekst wyjściowy, a następnie oceniają według ustalonych kryteriów i wpisują oceny do kart samooceny, a następnie do dzienników lekcyjnych – chociaż o wiele istotniejszym jest ćwiczenie i omawianie niż ocenianie formalne.
Tak przeprowadzone proste dyktando, staje się ćwiczeniem sprawności zintegrowanych, z elementami uczenia się poprzez nauczanie, z doskonaleniem kompetencji językowych i społecznych.

W ten sposób można się bawić językiem górnośląskim w szkole i poza nią.

https://edunews.pl/narzedzia-i-projekty/narzedzia-edukacyjne/2298-dyktanda

Tablica/e
Tablica to miejsce pracy ucznia. Uczeń sam zapisuje swoją tablicę.
Tablica jako argument ad baculum przyczynia się do powstanie u ucznia stresu stałego i jest symbolem nauczania autorytarnego i formalizowania celów oświatowych.
Zaś uczeń stale pracujący przy i na tablicy przyzwyczaja się do niej jako do swojego miejsca i narzędzia pracy.
Tak kształtuje swoje pismo i poprawia własne pomyłki.
(Po zakończeniu zadania cofa się o 1 – 2 kroki od tablicy, sprawdza wynik swej pracy i ewentualnie koryguje pomyłki we współpracy z klasą/grupą – pyta, czy na tablicy nie ma błędu i czy znaki są czytelne.
Taka praca przy i na tablicy jest ergonomicznym przejawem autonomii ucznia i ograniczeniem stresu.
Uczeń piszący na tablicy i rozmawiając z klasą na temat wykonywanego zadania równocześnie śledzi swoje zapisy na tablicy i utrzymuje kontakt wzrokowy z rozmówcami. ćwiczy komunikację werbalną i niewerbalną – ćwiczy kulturalne zachowanie, co wzbogaca go w świecie zdominowanym przez komunikację cyfrową digital natives (urodzonych cyfrowców).
Stała praca uczniów przy i na tablicy poprawia klimat lekcyjny i umożliwia nauczycielowi obserwowanie procesu uczenia się z dowolnego miejsca w pomieszczeniu lekcyjnym.
Nauczyciel nie odwraca się do uczniów plecami i przekazuje im współodpowiedzialność za pracę lekcyjną i jej dokumentację.
Na tablicy uczeń ćwiczy pismo. Nie należy tu oczekiwać natychmiastowych sukcesów. Wyniki będą zależne od wieku, płci, etapu rozwojowego, typu uczenia się oraz uprzednich doświadczeń domowych i szkolnych. Czytelne pismo wzmacnia zapamiętywanie i kojarzenie u piszącego, wspomaga uczenie się wielokanałowe oraz pamięć ciała.
Praca ucznia przy tablicy obserwowana i analizowana przez nauczyciela ułatwia określenie jego specyficznych cech uczenia się – jego zalet i niedostatków oraz zaburzeń rozwojowych, co umożliwia zindywidualizowaną profilaktykę błędu oraz wdrożenie właściwych terapii.
Zapisywanie daty, numeru lekcji, tematu i zadania domowego wdraża do systematyczności podczas lekcji i w domu
Odpisując z tablicy, uczeń czyta po cichu, a wtedy uruchamiając narząd mowy, korzysta z pamięci ciała, przy głośnym czytaniu jest sposobność ćwiczenia wymowy – od ortografii i interpunkcji do czytania ze zrozumieniem. Nauczyciel poruszając się po klasie ma sposobność do uaktywnienia wszystkich uczniów, określenia ich poziomu aktywności oraz rozpoznawania deficytów występujących podczas czytania.
Kiedy jeden uczeń pisze na tablicy, a pozostali odpisują, nauczyciel sprawdza zapisy w zeszytach: ich poprawność, czytelność, estetykę i rozplanowanie na papierze.
W przypadku zapisów nieczytelnych bądź niezrozumiałych uczniowie zadają pytania piszącemu. Rola nauczyciela sprowadza się do nauczenia poprawnej formy pytania: uprzejmie, na płaszczyźnie rzeczowej, bez komunikatów „ty”, ze świadomością wspólnoty przyjaznych celów.
Zależnie od przedmiotu szkolnego, wieku uczniów i ich rozwoju intelektualnego uczniowie podczas przepisywania równocześnie sporządzają swoją (refleksyjną) notatkę lekcyjna. Jej forma, miejsce w zeszycie i sposób kontroli nauczyciela, co do formy i poprawności merytorycznej, zależy od nauczyciela lub, co chyba lepsze, od uzgodnień nauczyciel-uczniowie.
Jeżeli uczniowie sporządzają notatkę (lub tez przepisują z tablicy) na urządzeniach cyfrowych, czego może nie należy zabraniać, to wtedy postępujemy jak przy zapisywaniu tradycyjnym, ale prosimy także o przesłanie zapisanego tekstu droga elektroniczna do kontroli. Postępujemy tak też w przypadku zdjęć i filmów z lekcji.
Podpis nauczyciela w zeszycie z parafką: spr. oznaczał kiedyś, że nauczyciel potwierdza poprawność zapisów. Jeżeli nauczyciel wstawiał tu ocenę – w tym także ocenę za odpowiedź ustną, to potwierdzał prawidłowość zapisów w zeszycie od daty ostatniej oceny do dnia wystawianej oceny. Była to godna rozważenia profilaktyka ograniczająca utrwalanie się błędnych zapisów.
Zapis na tablicy może:
– porządkować organizację lekcji, kiedy przedstawia kolejne kroki lekcyjne (w tym także zadanie domowe),
– przedstawiać tekst do omówienia treści lekcji,
– stanowić materiał do opanowania podczas lekcji – włącznie z ćwiczeniami na pograniczu drylu pamięciowego
(uczniowie czytają tekst, powtarzają go z zamkniętymi oczyma za nauczycielem, czytają go z tablicy, podczas kiedy nauczyciel wg jakiegoś klucza usuwa fragmenty tekstu. Jest to także ćwiczenie motywujące, ukazujące, jak szybko można pamięciowo opanować spore ilości materiału. ćwiczenie pamięci jest ćwiczeniem dobrym – o ile nie przekracza się dawki pożądanego stresu
W praktyce nauczycielskiej sprawdzają się najczęściej używane tablice czarne (zielone) o trzech skrzydłach albo przesuwane w poziomie lub pionie. Tablice takie powinny być matowe, szorstkie, ale też łatwo ścieralne. Powinny one umożliwiać przytwierdzanie magnesików oraz przesłanianie całej płaszczyzny zasłonkami lub roletami.
Tablice białe (white board) – to tablice nadające się do pracy kolorowymi mazakami celem uzyskania kontrastu: biel – kolor oraz do pracy z mazakami o różnych końcówkach umożliwiających kreślenie linii różnej grubości oraz wyrazu. Zaleca się je także w zespołach, w których pracują nauczyciele lub uczniowie uczuleni na pył kredowy i odporni na zapach markerów. Białe tablice ze względu na większy poślizg stosujemy w grupach o już wyćwiczonym czytelnym piśmie.
Tablice miękkie i magnetyczne służą do pracy/ilustracji przy kombinacji elementów, zmianie ich położenia, przyporządkowaniu, przy wynikaniu oraz opowiadaniu – szczególnie w zespołach, gdzie spotykamy kinestetyków.
Kiedy zapisy chcemy częściowo lub w całości zachować do wykorzystanie podczas następnych lekcji/zajęć, to dobrze korzystać z arkuszy papieru, które zachowujemy do dalszego użytku. Na papier możemy także kleić efekty pracy indywidualnej, par, grup.
„Plakat – sztuka na zamówienie. Konkretny temat to twórcze wyzwanie otwierające nowe obszary poznania. Różnorodność tematów wpływa na rozwój formy plastycznej. Plakat jest inteligentną zabawą, intelektualną przygodą, wyrafinowanym dziełem wizualnym tworzonym z różnorodnych elementów plastycznych. Uczy, bawi, wychowuje zarówno twórcę, jak i odbiorcę. Od początku, kiedy powstał aż do dzisiaj jest odzwierciedleniem stylów, kierunków, mód panujących w sztuce. Jest formalną syntezą treści czasu, w którym powstaje oraz osobowości artysty. Dobry plakat artystyczny wiedzie ciekawe życie. Powstaje na konkretne zamówienie: społeczne, ideowe, kulturalne, reklamowe. Jest sztuką ulicy, lecz nie kończy na niej życia. Wędruje po różnych wystawach, trafia do galerii, muzeów. Jest kupowany, kolekcjonowany – to obiekt westchnień, zadumy, refleksji, zabawy. Myślenie plakatowe ma wpływ na tworzenie nowych form wypowiedzi artystycznej. Powoduje łamanie barier w podejmowaniu najróżniejszych wyzwań twórczych, które niesie życie.” Prof. Roman Kalarus – ASP Katowice.
Plansze łączą zdjęcia, rysunki, wykresy z faktami, datami, miejscami i ich opisem.
Mapy umożliwiają czytanie czasu i miejsca – odręczne rysowanie map konturowych to umiejętność porządkująca wiedzę.
Ekrany i tablice interaktywne zostaną bliżej omówione w rozdziale: Techniki, metody, media.
W pomieszczeniu lekcyjnym powinno znajdować się kilka rodzajów tablic. To podstawowy instrument wizualizacji, która w znacznym stopniu rozstrzyga o sukcesie edukacyjnym. Co potrafię narysować, namalować, nakreślić, przedstawić symbolem, to świadczy o zrozumieniu zagadnienia i jego opanowaniu. Zaprojektowanie piktogramu (ideogramu) udowadnia umiejętność redukcji i abstrahowania z(a)dania.
Jak rozumiem znaki, jak je czytam, jak je pojmuję, określa mój poziom kognitywizacji i mój transfer kompetencji, umiejętności, wiedzy i sprawności.
Kreda biała, kredy kolorowe, mazaki, kredki i farby to instrumenty ucznia i nauczyciela – genialne, bo proste środki wizualizacji
Zapisy na tablicy porządkują lub schaotyzują myśl i odczucia. Chaos rzadko bywa twórczy (kreatywny) – ilość, wielkość, kształt i układ zapisu świadczą o zrozumieniu triady: uczeń, nauczyciel, zadanie.
Są ćwiczenia i zadania, które uczeń wykonać powinien samodzielnie, są takie, które należy wykonać w parach i takie dla grup cztero-, lub sześcioosobowych. Są zadania dla całych klas.
Nauczyciel decyduje o wyborze formy zależnie od celu i warunków osiągania.
Formy społeczne umożliwiają realizację podstawowego celu społecznego edukacji – komunikację.
Żeby komunikować werbalnie i mową ciała zależy widzieć swoje twarze.
Jeśli jedyną widoczną twarzą jest oblicze nauczyciela, to komunikacja przyjmuje postać ułomną.
Nie rozwijamy neuronów lustrzanych, nie ćwiczymy trzeciej metody Gordona ani jego komunikatów „ja”.
Trudności z dyscypliną często pojawiają się tylko dlatego, że lekcje są po prostu zbyt nudne dla uczniów.
Nauczyciele/nauczycielki i uczniowie/uczennica napotykają trudności przy prowadzeniu lekcji według autorytarnego stylu nauczania zorientowanego na nauczyciela/nauczycielkę.
Coraz bardziej skoncentrowana na uczniu i uczennicy społeczna forma nauczania rozwija kompetencje kluczowe, oddaje w ręce uczniów ważne umiejętności, aktywuje je, a tym samym ma również ten efekt uboczny, że wiele kłopotów z dyscypliną w ogóle nie pojawia się. (Paedagogia omnia, Aleksander Lubina)

Definicja:
In der Fachsprache der Didaktik werden durch die Sozialform die Beziehungen im Unterricht geregelt. Äußerlich ist sie in der Sitz- und Raumordnung erkennbar, innerlich zeigt sie die Kommunikations- und Interaktionsstruktur an. Der Begriff wurde durch Wolfgang Schulz geprägt. !)
Schulz, Wolfgang: „Unterricht – Analyse und Planung.“ In: Paul Heimann, Gunter Otto, Wolfgang Schulz (Hrsg.): Unterricht – Analyse und Planung. (= Auswahl. Reihe B; 1/2) Schroedel Verl., Hannover 1965, OCLC 258646287, S. 13–47, darin auf S. 32. (wiki)
1) W fachowym języku dydaktyki forma społeczna porządkuje relacje w klasie. Widać to w rozmieszczeniu miejsc siedzących i w architekturze pomieszczeń, unaocznia też strukturę komunikacji i interakcji. Termin ten został ukuty przez Wolfganga Schulza.

W obecnych warunkach nauczanie/uczenie się poprzez działanie można/należy prowadzić w ramach podstawy programowej.
Podstawę programową dla wszystkich rodzajów szkół ogłasza minister właściwy do spraw oświaty i wychowania.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356)
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz.U. z 2018 r. poz. 467)

Kolejny temat to nauczanie/uczenie się zdalne, a ostatnim będzie w części teoretycznej będzie CLIL.
Potem kolej na podstawy programowe poszczególnych przedmiotów, gdzie można/należy uwzględniać edukację regionalną/środowiskową i godkową/językową.

Publikacje z cyklu Współczesna edukacja na Górnym Śląsku znajdują się na:
wachtyrzu.eu https://wachtyrz.eu/
oraz na stronie fb Środowisko i język Górnego Śląska
https://www.facebook.com/profile.php?id=61550746354882
Publikacje z cyklu Współczesna edukacja na Górnym Śląsku znajdują się na:
wachtyrzu.eu https://wachtyrz.eu/
oraz na stronie fb Środowisko i język Górnego Śląska
https://www.facebook.com/profile.php?id=61550746354882