Wszystkich (trochę mniej) Świętych

Józef Piłsudski pedzioł kejś, iże: „Naród, który nie szanuje swej przeszłości nie zasługuje na szacunek teraźniejszości i nie ma prawa do przyszłości” – atoli szkoda, co niy dopedzioł, iże reszpekt trza mieć niy ino do włŏsnyj gyszichty, nale tyż do cudzyj… Nō, bo zaôbycz mōm wrażynie, iże Polŏki, a ôsobliwie jejich sztat, ni mŏ w zŏcy żŏdnyj innyj nacyje ôkrōm swojij…

Jutro będzie znowu ten dzień, kiedy wielu z nas pójdzie na cmentarze… I znowu usłyszymy w telewizji, że to piękny polski zwyczaj… A w kościołach będą kazania o tym, że należy czcić zmarłych i pełne patosu frazy o tym, że wyprzedzili nas w drodze do domu Ojca… Usłyszymy też w śląskich kościołach o pomordowanych polskich patriotach, choć o gehennie mieszkańców Śląska po II wojnie – w „śląskich” kościołach tradycyjnie nie usłyszymy…

Wele chrōmu w Rzeczycy (terŏźnie tajlã ôd Pawłowiczek w krysie kandrzińsko-kojzielskim) stoji jedne z niylicznych świadectw lagramynckij gyszichty Gōrnoślōnzŏkōw po II wojaczce – tym barzij cynne, bo bydōnce w ôpolskij tajli Gōrnego Ślōnska.

Dopołniyniym jankuryjskigo losu pōna z Rzeczycy je gyszichta tukejszego pałaczu ôd jego familije, kery po wojnie bōł eszcze bezma w cołkości; nale 5 rokōw do zadku wyglōndoł uż jak na fotografiji, a terŏzki z niwery ôstoł ino kōnsek muru…

Nō, a keby tak spytać, eli tyn mały bez sto rokōw stary grōb na zabytkowym cmyntŏrzu w katowskich Bogucicach, a ôsobliwie tyn fto tam je pochowany – zasuguje na pamiyńć, to co by nōm pedzioł tukejszy farŏrz ?… Nō bo skirz gyszichty tabulki z tego dynkmala, to idzie sie forsztelować, iże podug tych, co majōm tyn cmyntŏrz pod swojã flyjgōm, to snŏci za moc niy zasuguje…

Tukej jeszcze tabulka na swojim placu w 2014 roku

Tukej już śleciała i dōł je potrzaskany (we roku 2018).

Tukej uż leży blank roztrzaśniyntŏ (rok 2020)

A tukej w 2022 r. już jeji sam niy ma, bo jã wziōn żech do sprawiyniŏ, nō i coby jōm niy wyciepli do hasiŏka. A dyć przecã żŏdnymu z nŏs niy podarzi sie sprawić wszyjskich poprzniōnych tabulkōw, dynkmali i grōftōw na ślōnskich cmyntŏrzach.

A keby tak spytać, eli dŏwne miyszkańce Radomierowic, kerzi bez swojã prŏcã dokludziyli swōj plac do rozkwitu, a kerych grobowe dynkmale ôstały zbezczeszczōne po 1945 r. bez katolickich bratōw w Krystusie ze weschodu (i skirz tego ôstatki grōftōw tworzōm uż ino lapidaryjōm na muster „hōłdy srōmoty”)… – Czy ôni tyż wyprzedziyli nŏs w drōdze do dōmu Ôjca ?

Dwa dalsze ôbrŏski sōm na tela herske, iże niy wymŏgajōm podszkryflaniŏ

I gdyby jeszcze zapytać – czy można czcić krzyż jako symbol swej wiary i nadziei w wymiarze indywidualnym i wspólnotowym (o czym informuje nas na przykład tablica z następnego zdjęcia, umieszczona pod krzyżem stojącym opodal Przemyśla), a jednocześnie pogardzać tymi, którzy ufundowali te na przykład krzyże (na kolejnych zdjęciach) – stojące w górnośląskim Grzędzinie i Gościęcinie – skuwając z ich cokołów nazwiska ich fundatorów…

To odpowiedź otrzymamy za sprawą tego cytatu z Ewangelii, znajdującego się na tabliczce przy innym krzyżu w górnośląskich Pawłowiczkach:

A tak wyglądają inne jeszcze skutki „odwiecznego” szacunku dla krzyża w najbardziej katolickim kraju w Europie

Może warto też zapytać, czy dwujęzyczna nazwa miejscowości to jednak nie za mało, gdy w tej samej wiosce leśny cmentarz dawnych niemieckich kolonistów (z wyjątkiem jednego grobu) wygląda jak resztki zaginionego miasta Inków, a w sąsiedniej wsi, tablica z nazwiskami autochtonów poległych w I wojnie światowej leży w kościelnej rupieciarni…

W tym kontekście należałoby też być może zadać pytanie, dlaczego całą przestrzeń internetu w temacie tych i innych miejscowych zaszłości wypełnia pustka lub postpeerelowskie głupoty, i dlaczego dopiero tę choćby wzmiankę musiał napisać na śląskim portalu „śląski” Ślązak, a nie Ci, którym ochrona miejsc związanych z niemiecką tradycją Górnego Śląska, powinna leżeć szczególnie na sercu?

Wartałoby tyż spytać, co w tymacie spōmnianyj już zŏcy do swojij i cudzyj gyszichty miołby do pedzyniŏ jedyn umarty uż siyła lŏt do zadku kojzielski landrat – echt Ślōnzŏk – kery uzdoł, coby skuć miymiecke szkryfty z katolickich i wanielickich dynkmali na tym zabytkowym cmyntŏrzu w Kojźlu.

Kwiŏtki kożdego roku na jŏr rosnōm tukej tak hojnie, iże tworzōm isty krasiaty tepich – tak, ôćby chciały zajś uczynić hyrskõ, tã połnõ mankulije counã, kerõ ludzie ôbrōciyli w niwerã.

A dyć jeszcze gorzij było na cmyntŏrzu hutniczym we Gliwicach, nale tam poleku dynkmale sōm renōntowane, bez powziyncie ferajnu Gliwickie Metamorfozy, kaj ôkrōm Ślōnzŏkōw znŏleży tyż srogo wielość Polŏkōw.

Tyn aniōł bōł na zicher niy z tego chōru anielskigo co trza, bo ôstoł imyntnie poprzniōny, i zdŏ mi sie, iże ci, kerzi to uczyniyli, snŏdź niy wszyjscy byli marksistami.

Tu zajś mómy majsterski pokŏz fachu. Po prŏwdzie wszyjske miymiecke sznice ôstały do kna zatarte, atoli jak to było kōnsztownie szafniōne…

Tukej je przileżytość ôbejzdrzeć, iże ôjce tych, kerzi stawiali tã tabulã ku pamiyńci swojich praôjcōw (na zjyńciu niżyj), z erbiznōm inkszōm niż jejich włŏsnŏ ôbchodziyli sie tak, jak widać na dalszych fotografijach.

Ślōnske grōfty i dynkmale – te ôstane – zaôbycz stojōm w kupie i tworzōm ôsobliwe merske cōuny, ôćby jakoweś dziwadła postrzōd terŏźnie wszeôbecnyj polskości.

Na kerchōwku w Grzyndzinie (Grzędzin) niy uchowały sie baji inskrypcje na grōfcie ôd jednego, wielce zŏcnego tukejszego farŏrza.

Tak zajś wyglōndŏ tabula na dynkmalu ôd jednego z nojbarzij widzianych miymieckich dichtrōw z Gōrnego Ślōnska – Maxa Waldau (Georg Spiller von Hauenschild), kery je w dziedzince Maciowakrze.

A to je kamiynnõ platã z grobu ôd Hedwig Krautwurst ze zŏcynyj familyje w dŏwnym Gandenfeld. Je to tyż ôstatni artefakt ze cmyntŏrza ôd ôwdy hyrskij społeczności wanielickich Herrnhutōw, kery po II wojaczce – uzdaniym stalinowskich barbarzińcōw – ôstoł niy ino poprzniōny, nale na jego tajli ôstała postawiōnŏ szula (je tam terŏzki szpilplac do bajtli).

Na kōniec tyj merskij galeryje dŏwny dynkmal poległych w I wojaczce wanielikōw z terŏźnych Pawłowiczek, kery stoi gynau w lesie, bo ciynżko sie wytuplikować, iże te krze i „bażoły”, to bōł jeszcze 70 lŏt do zadku cmyntŏrz

Nō, a my Ślōnzŏki zajś bydymy dŏwać zalecki, i zajś ôblecyni w pelcmantle (latoś pryndzyj we „krōtke galŏtki”) sztartnymy w zawodach, fto spotrzebowoł wiyncyj „cezkich” na ustrojynie grōftu (na zicher latoś bydzie to szpil na echt wysokim poziōmie)… I postrzōd mankulije bydymy szpacyrować miyndzy poprzniōnymi tabulkami, ôbalōnymi dynkmalami, skutymi mianami ôd naszych prastarzikōw…

A potym w telewizorze pedzōm, iże była kwesta na Powązkach i na Rakowickim i na inkszych cmyntŏrzach w Polsce, dlŏ retowaniŏ tamtyjszych zabytkōw… A u nŏs na Gōrnym Ślōnsku ni ma za fest launy, coby retować ślōnske zabytkowe groby. Bez bajszpil we katowskij tajli Ślōnska bydzie kwesta we Bytōniu – nale niy skirz retowaniŏ zabytkōw na Mater Dolorosa, nale szafniōnŏ bez Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich; bydzie kwesta w Katowicach – nale bez idyjŏ ôd Bonifratrōw (na hospicyjōm bez nich kludzōne); bydzie tyż zbiōrka we Zŏbrzu na cmyntŏrz żydowski… i jyny w Rudzie, towarzistwo przocieli Ôrzegowa bydzie zbiyrać na ôrzegowski stary cmyntŏrz…

Tōż, nasze moderne Ślōnzŏki pedzōm zarŏz, iże coby retować Ślōnsk trza durch patrzeć do przodku, a niy do zadku… Nō ja – Wszyjskich Świyntych i Zaduszki to je isty zabobōn i gupota, nale łażynie po mieście z baniōm na gŏwie je do kna moderne i blank racjōnalne… Toć, trza nōm patrzeć do przodku, nale rajzowanie autokym bez spoziyraniŏ we zadnie zrzadła, może dać ino tela, iże chnet bydziesz fajerowŏł Wszyjskich Świyntych dwa metry pod grōntym, a wtynczŏs ôkropnie ciynżko być modernym…

Beztōż, choć imyntnie się zgŏdzōm ze Kazikym Staszewskim, kery pedzioł kejsik, iże „najbardziej go w dzisiejszej młodzieży wkur(…) to, że do niej nie należy”, to jednakōż ta ślōnskŏ młōdź, kerŏ skirz swojij moderności, mŏ spamiyńć ô swojich starzikach w rzici, tyż mie srogo nerwuje… I niy wierzã przi tymu w take dziwy, iże tyn, fto niy mŏ w zŏcy umartych, bydzie mioł reszpekt lŏ żywych, bo przŏć żywym je srogo ciynżij aniżeli tym, co chcōm ôd nŏs uż ino spamiyńci i możno pŏciyrza….

Yntlich, czamu to je take ważne, coby retować te stare grōfty, dynkmale, tabulki…? A dyć bez to, iże kej sie stracōm wszyjske szlaki naszyj dŏwnyj gyszichty, i jak na ślōnskich cmyntŏrzach bydōm uż ino tabulki ze minami na muster „Nowak” abo „Kowalski”, to niy poradzã sie wyforsztelować, jak wtynczŏs wyeklerujymy modym Ślōnzŏkōm, iże Ślōnsk a Polska, to sōm dwie blank inksze gyszichty.

Oczywiście możemy uwierzyć w pseudonowoczesność i zacząć uważać takie święta za anachronizm; możemy też zacząć traktować cmentarze jako miejsca przydatne tylko umarłym, ale przecież Ci, którzy już odeszli – ich praca, dokonania, spuścizna materialna i niematerialna – to fundament, na którym powinniśmy budować naszą przyszłość. To są również nasze korzenie, które są przecież teraźniejszością, a nie przeszłością drzewa.

To dzięki nim, drzewa naszych teraźniejszych dokonań, planów, marzeń i projektów mogą przybierać realne kształty, bo to w przeszłości leży wiele odpowiedzi na pytania, które stawiamy sobie dzisiaj. Wiedział to już Rzymianin Cycero – kiedy mawiał, że „historia magistrae vita est”, ale dzisiaj wielu tak zwanych „nowoczesnych Europejczyków”, którzy za podstawę swej cywilizacyjnej tożsamości uważają ponoć grecko-rzymską spuściznę kulturową – historię i płynącą z niej naukę mają… dajmy na to, że w nosie.

A przecież Święto Zmarłych to właśnie ten dzień, kiedy bezimienna historia przyjmuje imiona naszych przodków – ludzi nam znanych i przez nas kochanych, ale też tych zupełnie dla nas anonimowych… Właśnie wówczas bezduszna dziejowa retrospekcja z akademickich podręczników przyodziewa kształty dokonań, słów, uśmiechów, łez oraz spełnionych i niespełnionych marzeń tych wszystkich, którzy byli tutaj przed nami…

Nie chciałbym kończyć tych refleksji uderzając w zbyt patetyczne tony, ale kiedy tak biegniemy coraz szybciej goniąc własny ogon w przekonaniu, że wyznaczamy nowe trendy dla wszechświata, warto przypomnieć sobie „monolog węglarza” dotyczący tradycji, z końcowej sceny „Misia” Stanisława Barei – który kończy się słowami: „(…) To jest ludu śpiewanie, to jest ojców mowa, to jest nasza historia, której się nie zmieni. A to, co dookoła powstaje od nowa, to tylko codzienność, w której my żyjemy”.

Chociaż to „cytat” z filmu będącego komedią, to jednak moim zdaniem o przesłaniu płynącym z tych słów powinny pamiętać wszystkie nacje na świecie poszukujące własnej tożsamości.

Piotr Zdanowicz – pasjonat oraz badacz historii, kultury i przyrody Górnego Śląska. Dziennikarz, autor lub współautor książek i reportaży, a także kilkunastu prelekcji, kilkudziesięciu artykułów prasowych oraz kilkuset tysięcy fotografii o tematyce śląskiej. Pomysłodawca rowerowych i pieszych szlaków krajoznawczych na terenie Katowic, Mysłowic i Tychów oraz powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego. Poeta, muzyk i plastyk-amator. Z zawodu elektronik, budowlaniec oraz magister teologii.