Ôpowieści z gruby
Jak się przeglōndŏ „Zaranie Śląskie” sprzed II wojny światowyj, to postrzōd tekstōw cieszyńskich idzie tyż trefić te z rejōnu industrialnego Gōrnego Ślōnska. Niy doś, iże dŏwajōm ôbrŏz tego, jak się we dzisiyjszyj Metropoliji wtynczŏs gŏdało, to pokazujōm, jak wyglōndała robota pod ziymiōm. Przedstawiōmy trzi z nich.
Świyntochłowice, 1930 – Adam Sikora
Dŏwniej bōło na grubach blank inakszyj, niż dzisioj. Berkmany robili na dwanŏście godzin. Kożdy dziyń rano zbierali sie ôni w cechowni, kaj rzykali i śpiywali do świyntej Barbōrki. To twało ôkoło pōł godziny. Potym sztajger wszyskich przewołoł, kożdy dostoł swōj nōmer i musioł zlazować pod ziymiã po drabinach z lampkōm ôlejowōm w rynce. Jak już berkmany sjechali, musieli iś pŏrã kilōmetrōw na bōn. Tukej szlepry brali wōzki i jechali do przodkōw po wōngle, kere wykopowali berkmany. Berkmōn taki leżōł na ziymi i podkopowoł wōngle kilofym tak daleko, jak ino mōg siyngnōńć. Na wiyrchu wywiertoł dziurã i wkłodoł do niyj patrōnã i ździebło, nafilowane prochym. Z jednej strōny boło ône zalepiōne smołōm i ôwiniōne knotym ze siarkōm. Tyn knot berkmōn zapoloł i wołoł „pŏli sie!” Kożdy, kto ino to usłyszoł, zarŏz uciekoł. Kożdy berkmōn musioł wydać na szychtã dwanŏście beczek wōnglŏ, to bōł jego col. Ôd kożdyj beczki bōł dynk trzidziyści fynikōw, ale z tego ôdciōngali mu jeszcze za materyjõ i proch. Te beczki abo wōzki ciōngli szlepry na bōn, a stōnd zabiyroły je kōnie pod szyb na szolã, a maszyniŏk wyciōngoł je na wiyrch. Terŏz ôdbijacz ściōngoł je ze szoli, a dziołchy cisły je na retry. Potym suły to wōngle do wyprōw, a stōnd szło ôno już na fury.
Łagewniki, 1932 – Tomasz Jonek
Jak mi było 29 lŏt, toch jeszcze robiōł na Floryntynie za hajera. Miołech na noc. Chodziylimy z kolegōm do szramu. Rŏz prziślimy jak zwyczajnie na grubã, sjechalimy na dōł, zaplimy kapã i dalimy sie do kopaniŏ. Mōj kolega niy mōg dzisioj kopać, bo go kciuk boloł i poszoł do dōm. Kopiã tak sōm ze dwie godziny i wrŏz słyszã, iże kōń leci. Niy ôglōndōm sie ino słychać jako trzaskŏ kopytami po sztyngach. Prziszoł fōrt wele mnie, aż na kōniec glajzu. Postoł chwilã, ôbrōcił sie i polecioł nazŏd. Za jake 5 minut leci drugi rŏz. Terŏz mie juz strach zebroł. Niy ôglōndōm sie jesce ino pŏciyrz rzykōm, a kopiã corŏz to barzij. Kōń zaś przilecioł, postoł i uciyk nazŏd. Polecioł aż na kōniec sztreki. Zaś sie ôbrociył i leci trzeci rŏz. Jŏ rzykōm pŏciyrz dalij, kopiã aż sie leje ze mnie, a ze strachu, toch już cały struchlały. Jak polecioł trzeci rŏz, toch pociep kilof, wziōn karbidkã i uciekōm wiela ino wykopać umiã. Poszołech do kolegōw, co robiyli na drugij sztrece i tam przesiedziołech do rana. Niy wiym jeśli to bōł kōń, abo co inksze, boch niy mioł ôdwagi sie ôbrōcić.
Repty Stare 1939 – T. Wylężek
Jak nasi starŏszek jeszcze żyli, to nōm czynsto ôzprawiali, co jym sie przidało, jak jeszcze robiyli na Maszynce za kowŏla. Ôni wtedy robiyli na dole, a dopiyro niyskorzij dostali robotã na wiyrchu w kuźni. Rŏz mieli szychtã na noc, i na wieczōr ô szōstyj sjechali na dōł. Robiyli aże do jedynŏstyj. Na pauzã zjedli chlyb i wypiyli kawã z bańki, a potym potym zachciało jym sie spać, tak mocno, iże śpiku niy mogli ôdygnać. Za chwilã już drzymali na ławie. Jak dugo tak spali, nie wiedzieli, bo narŏz ôcucnyli bez to, iże słyszeli, jak chtoś idzie sztrekōm i przichodzi corŏz to bliżyj. Zarŏz tyż ôbŏczyli w czŏrnyj jak sadze sztrece światło ôd grubowyj lampy, a iże te światło było srogw, to poznali, iże ône pochodzi ôd sztajgerskij lampy. I rychtyk, niydugo potym stoł przed niymi sztajger Szołtelijus, chtōrymu jyno „Hanys” padali. W rynce mioł kilofek, a na gowie berchmankã. Siŏd se przi starŏszku na ławce i pedzioł: „Glück auf!”, a starŏszek ôdpowiedzieli: „Glück auf, panie sztajger”, ale sie bardzo zlynkli, bo ôczy hanysowe sie ôkropnie świyciyły, jak wōngle w żeleźniŏku. „Wylynżku, dejcie mi jyno ôgnia, bo mi fajfka zgasła” – pedzioł starŏszkowi. Terŏz starŏszek poznali na dobre, iże to nie sztajger Hanys, jyno skrbnik, bo po co ôn chcioł ôn nich ôgnia, kej sie jego lampa świyciyła. Przeżegnali sie po kryjōmu i podali mu jejich lampã, ale niy prosto z rynki, jyno na łopacie, bo tyla już wiedzieli, iże jeżeli chce skarbnik ôd jakigo berchmana ôgnia, to jyno na to, aby mu rynkã wyrwać. Skarbnik se fajfkã zakurzōł, postawiōł starŏszkowã lampã na ławce, wejzdrzoł na nich i pedzioł: „a pamiyntejcie se, cobyście ja już wiyncyj na dole niy klyńi ani niy gwizdali; Glück auf!” Potym ôdeszoł. Wystraszōny starŏszek świegotali jak ôsika. Po szychcie pytali sie berchmanōw na podszybiu: „Bōł dziś w nocy Hanys na dole?” „Ale kaj, ôn sie dziś tu wcale niy pokŏzoł” – ôdpowiedzieli berchmani. Ôd tego czasu starŏszek wierzyli, iże skarbnik żyje i ani rŏz już na dole nie zaklōni i nie zagwizdli.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
