Ojgyn z Pniokōw: Śmiyrgust…
Nō, tōż mōmy, doczkalichmy sie yntlich tego szpasownego śmiyrgustu. Mocka żech bez ôstatnie ôziym lŏt już sam ôzprawiŏł, gŏwyńdziōł ô wszyjskim, co jes skuplowane ze Wielkanocōm ale – przeca mie rozumicie – nigdy beraniŏ ô wielaknocnych zwykach niy bydzie za tela. Ôstawia na boku, możno inkszym ta Pasyjŏ a zajimōm sie ino tōm szykowniyjszōm zajtōm wiesiynnych świōnt – śmiyrgustym. Jużech kejsik sam tuplikowŏł, skany sie to wziyno, ale dzisiŏj możno cosik do tego dociepna. Poczōntek tego szykownistego zwyku moge być jesce kajsik we starożytniōści. Idzie go przeca ujzdrzić zarōwno we Azji kajś u kolybki ludōw aryjskich, jak i sam u nŏs we Słōwiańszczyźnie.
Wiycie! Bōł taki Ynglynder, major Symes, ftory we 1796r jako poseł pojechŏł do Bengalu i Birmy (terŏzki Związek Myanmar), do miastōw Awa i Pegu, i niyskorzij ôpisŏł ichni gryfny zwyk. Tameszne wyznŏwcy buddyzmu ôd 10 kwiytnia fajrujōm bez trzi dni fajrant ichniygo starego roku. We tym ôstatnim dniu dlŏ ôszpluchtaniŏ sie ze niysnōżności kōńczōncygo sie roku prziwykli, co to baby mogōm lŏć kŏżdego chopa wodōm (ône, znaczy sie chopy nale majōm prawo ônym pōmścić). Je ci to deczko inakszij niźli zwykowo u nŏs. I niy bōło smiyłuj sie. Bali i tameszny krōl musiŏł dŏwać pozōr, bo baby ta zimno woda lŏli ze ôkiyn i dachōw na palice piechciŏrzy. We pałacu birmańskigo krōla, po blank poważnyj cyrymōniji i wyjńściu krōla, byzuchanty ôstŏwali na pastwie trzidziystuch freli, ftore po wparzyniu na zol ze kōnewkōma i polywaczkōma, lŏli wszyjskich stopierōńsko.
„Ôddŏwalichmy jim za swoje, aże wody niy nastykło tela, co wszyjske byli utoplane, uszlōndrane do suchyj nitki” – pisŏł tyn Symes.
U krześcijanōw zwyk tyn musiŏł sie festelnie przełōnaczyć. Wiymy, iże kejsik i u Słōwianōw przi wieśnie bōł poczōntek nowego roku, i to wtynczŏs tōnkali ta cŏłkŏ Marzanna, znaczy sie śmiyrtka-zima. W Polsce zwykowi naciepli miano ze miymiecka i skuplowali tyn zwyk ze wiesiynnym świyntym Wielkijnocy. Już Karol Libelt spomiarkowŏł, iże dyngus moge być spolszczyniym miymieckigo słōwecka Dünnguss, co po ichniymu geldowało jako wōdnistŏ polywka abo chlustniyńcie wodōm. Inksze juzaś (Aleksander Brückner i Mieczysław Karłowicz) miyniyli, co słōwcko dyngować wandluje sie łod miymieckigo słowecka dingen, ftore znaczōło: wykupować sie, ugŏdać sie, naimać sie. Blank dŏwno jesce Dingnus (abo Dingnis) geldowało wykupiynie sie bez wojna ôd raubrowaniŏ. Zocōm takōm, znaczy sie „dingnusym” wykupowali sie zawdy modziokōm, i dŏwali ônym jajca i take „małdrzyki”, coby ino wtynczŏs niy szpluchtali wodōm.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Juzaś polski „śmigus” przełōnaczyli ze miymieckigo Schmeckostern, kej to prali palymkōm abo wiyrbnym prōntkiym. Werci sie sam jesce spōmnieć, iże synod biskupi dijecezyji poznańskij za krōla Władysława Jagiełły przikazŏwŏł prociw zabobōnnym zwykōm we artiklu „Dingus prohibeatur”:
„Zakŏzujcie, coby we druge i trzecie świynto wielkanocne chopy babōw, a baby chopōw niy ôpowożyli sie napasztować ô jajca i inksze gyszynki, co blank ajnfach mianuje sie dyngōwać, ani tyż do wody wciōngać.”
Szłoby sam i ô Ukrainie, i ô Litwie prawić ale styknie, co spōmna Jędrzeja Kitowicza, ftory za czasōw saskich pisŏł tak:
„Była swawola powszechna w całym kraju, tak między pospólstwem, jako też między dystyngowanymi; w poniedziałek wielkanocny mężczyźni oblewali wodą kobiety a we wtorek i w dni następne kobiety mężczyzn.”
„Od Wielkiej nocy do Zielónych Świóntek,
Idzie dŏwać śmiyrgust bali i we pióntek.”
Nŏjwicnij to możno bōła na Kujawach. Tam jakisik gabczok wylazŏwŏł na dach kaczmy we wsi ze waszbekym abo garcym w gracy i ze festelnym larmym łobwołōwŏł te dziołchy, ftore mieli być łoblōne, łoszpluchtane i zapedziŏł, wiela ftoryj potrza dlŏ wyszojrowaniŏ fōr piŏsku, pyrzu na wiychcie, grackōw do szkrobaniŏ, wiela kibli wody i zajfy. Zdŏ sie, jakby śmigus bōł pamiōntkōm szpluchtaniŏ sie na Wielkanoc po pokucie srogopostnyj.
Na Mazowszu juzaś ôd zawdy ôzeznowŏ sie dyngus ôd śmigusa. Chopcy ze wsi na Gody chodzōm (tak jak i u nŏs) po kolyńdzie ale przi Wielkanocy – po dyngusie, śpiywajōnc śpiywki przinŏleżne tym świyntōm i sztaplujōm do kobieli, co jim tyż tam ludzie dajōm. Śmigusym juzaś mianujōm Mazury ôblywanie, szpluchtanie wodōm dziołchōw bez chopcōw we drugi dziyń Wielkanocy (a nałopach – szpluchtanie chopcōw bez dziołchy we trzeci dziyń). Tela, co już terŏzki trzecigo dnioszka wielkanocnygo sie sam u nŏs niy fajruje; ôstało to ino we prawosławiu, kej to sie we tyn trzeci dziyń nawiydzŏ ze kroszōnkōma kiyrhowy.
Miana dyngus i śmigus, spolszczōne ze miymieckigo, niy przemŏwiajōm kanyż tam, coby i sōm tyn zwyk przikludzōny bōł ze Miymiec. Eźliby przecamć i te, za starego piyrwyj, szpluchtanie wodōm „przodownicy”, ftoro niysła korōna przi żniwōwce tyż miymieckim prziwykiym? Na prociw, miana te tuplikujōm ino, iże Miymce, ftore ôsiydlali sie we polskich miastach za Piastōw, ôkupowali sie tamesznym ludziōm, kiej te swōj starożytni prziwyk płużyli k’tymu chyntliwie. „Dingen” przeca znaczy zaobycz zgŏdzać sie, zgōdzić sie a blank po starymu – torżyć sie lebo wykupować sie szpyndōm. Poniykedy idzie jesce trefić na take miano naszygo śmiyrgusu: dnioszkiym świyntygo Trichtra, ôblywankōm abo polywankōm.
Ojgyn z Pniokōw – Chorzowiŏk, inżiniyr, prawy Ślōnzŏk, wigyjc i szpasownik… Jeżech pynzjōnistōm ze Huty “Kościuszko”, kaj bōłech bez wiela, wiela lŏt inżiniyrym. Terŏzki na pynzyji pisza mocka artikli, mōm swoja autorskŏ audycjŏ we Radiu Piekary i wydołech pŏra ksiōnżek po ślōnsku.