Nauczanie/uczenie się zdalne

Aleksander Lubina

Nauczanie/uczenie się zdalne
Cykl: Współczesna edukacja na Górnym Śląsku

Pojęcia kluczowe:
– nauczanie zdalne
– technologie informatyczne – IT
– demokratyczne nauczanie-/uczenie się
– formy społeczne (Sozialformen) w uczeniu się/nauczaniu
– Ośrodek Rozwoju Edukacji
– kompetencja informatyczna
– kompetencja samodzielnego uczenia się
– wymogi stawiane nauczycielkom i nauczycielom przy awansie zawodowym
– flipped classroom
– podstawa programowa

Mowa będzie o nauczaniu zdalnym według nauczania zorientowanego na nauczyciela (I.) oraz o nauczaniu interaktywnym (II.) i o odwróconej klasie (III.) według nauczania zorientowanego na nauczyciela.

W nauczaniu zorientowanym na ucznia zachodzi proces uczenia się.
W nauczaniu zorientowanym na nauczyciela istnieje realne zagrożenie dla podmiotowości ucznia.

I.
Za moich czasów w szkole podstawowej była czytanka o nauczaniu zdalnym. Jakieś 55 lat temu czytałem na lekcji polskiego, jak to w Australii dzieci uczą się w domu dzięki radiu, bo do szkoły zbyt daleko.
Kiedy poszedłem na studia w TVP emitowano Nauczycielski Uniwersytet Radiowo-Telewizyjny na zupełnie przyzwoitym poziomie – bez dwóch zdań na poziomie o wiele wyższym niż telewizyjne lekcje w czasie covidu, które pokazały oblicze oświaty w Polsce.
NURT był Programie Pierwszym Telewizji Polskiej w poniedziałki, środy i piątki o godzinie 15-tej. Na antenie Programu Drugiego w sobotnich godzinach porannych nadawano powtórki wykładów. Na falach Programu IV Polskiego Radia NURT pojawiał się we wtorki i w czwartki.
Pierwszy wykład NURT-u został nadany w 1974 roku, ostatni w 1992. Po modernizacji bloku programów oświatowych emitowanych na antenie TVP we wrześniu 1990 program był w dalszym ciągu emitowany pod nazwą Uniwersytet Nauczycielski. (wikipedia)
Dla uczniów było m.in. Telewizyjne Technikum Rolnicze (TTR) – cykl programów telewizyjnych nadawany przez TVP od 31 stycznia 1973 do 2 września 1990. Telewizyjne Technikum Rolnicze oglądano od poniedziałku do piątku w godzinach 13:30-14:30 oraz w soboty o godz. 7:00-8:00 na antenie TVP1. Na początku lat 80. wykłady TTR były nadawane od godziny 6:00-7:00.
Telewizyjne Technikum Rolnicze było adresowane dla uczniów technikum. Treści programów odnosiły się do wykładanych przedmiotów zawodowych i ogólnych, którymi były: Mechanizacja rolnictwa, Uprawa roślin, Hodowla zwierząt, Matematyka, Biologia, Chemia, Fizyka, Historia, Język polski. TTR był także na antenie podczas wakacji jako Zajęcia wakacyjne emitowane w niedzielne poranki. We wrześniu 1990 Telewizyjne Technikum Rolnicze zostało zdjęte z emisji ze względu na modernizację bloku programów oświatowych w TVP. Ostatni wykład nadano 2 września 1990. Kontynuacją TTR był program „Agroszkoła”, poświęcony tematyce rolniczej, emitowany w latach 1990–1992.

Obecnie na antenach TVP Kultura, TVP Sport, TVP Rozrywka i TVP HD rozpoczęła się emisja materiałów edukacyjnych adresowanych do uczniów szkół ponadpodstawowych.
Były to po części mini spektakle z nauczycielem/nauczycielką jako centrum monodramy. Brak było indywidualizacji i demokracji.
Choć w tej odległej Australii może i dochodziło do rozwów, ale w dyskurs (siłą rzeczy interaktywny – jak To w komunikacji) w czasach Kilpatricka i jemu podobnych niezbyt wierzę..
II.
Dziś dzięki antenie satelitarnej i Internetowi mamy dostęp do bardzo wielu programów oświatowych. Korzystam z programów edukacyjnych BBC, Nippon TV, CNN, DW, ARD, France 24, Terra X – także w streamingu.
Programy te dzięki współczesnym rozwiązaniom w przeciwieństwie do wspomnianych w części I. umożliwiają uczenie się interaktywne.
Tak więc widać wyraźnie, że w wieku XXI. nauczyciel/nauczycielka oraz podręczniki pod przestali być jedynym źródłem wiedzy ucznia – są inżynierami jego procesu uczenia się uczennic/uczniów.
Takie postawienie sprawy umożliwia demokratyczne uczenie się i ogranicza wszelką indoktrynację: nacjonalistyczną, światopoglądową, wyznaniową i polityczną.

Niespełna 20 lat temu nauczanie/uczenie się na odległość zostało udoskonalone przez Akademię Khana (Khan Academy) – edukacyjną organizację non-profit założoną w roku 2006 przez absolwenta Massachusetts Institute of Technology, Salmana Khana. Hasło przedsięwzięcia to „Zapewnienie wysokiej jakości edukacji każdemu i wszędzie”.
Na stronie internetowej Akademii Khana znajdujemy około 9000 mini-wykładów w postaci filmów zamieszczonych w portalu YouTube a takżę udostępnianych poprzez własny portal, dotyczących m.in. matematyki, historii, medycyny, fizyki, chemii, biologii, astronomii, ekonomii i informatyki.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Khan_Academy

Podaję kilka linków do Akademia Khana:
https://pl.khanacademy.org/
https://pl.khanacademy.org/humanities/hass-storytelling
https://pl.khanacademy.org/humanities/world-history
https://pl.khanacademy.org/kids
Akademię Khana w Polsce wspiera profesor Lech Mankiewicz – postać wręcz legendarna.
Od 2001 związany z Centrum Fizyki Teoretycznej PAN w Warszawie, a od 2007 do końca 2019 był dyrektorem tej placówki. Wcześniej przez kilkanaście lat pracował w Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika PAN.[2] Polski koordynator programu EU-HOU (Hands-On Universe, Europe), aktywny w Khan Academy.
W 2011 został wyróżniony przez Polskie Towarzystwo Astronomiczne medalem im. Włodzimierza Zonna za wkład w upowszechnianie wiedzy astronomicznej oraz umożliwienie uczniom i nauczycielom polskich szkół prowadzenie własnych regularnych obserwacji astronomicznych w ramach programu „Hands-On Universe”. Znany ze swojego zaangażowania i interdyscyplinarnego podejścia do popularyzacji astronomii i innych dziedzin nauki.
Uczniowie biorący udział w programie badawczym International Asteroid Search Campaigns (IASC – Charleston H21) zaproponowali by planetoidzie pasa głównego (279377) 2010 CH1 nadać nazwę Lechmankiewicz.

III.
Nauczanie/uczenie się na odległość świetnie nadaje się do metody znanej pod nazwą klasy odwróconej:
A flipped classroom is structured around the idea that lecture or direct instruction is not the best use of class time. Instead students encounter information before class, freeing class time for activities that involve higher order thinking.
O tej metodzie czytamy w edunewsie z 2018:
https://www.edunews.pl/narzedzia-i-projekty/narzedzia-edukacyjne/4291-czym-jest-flipped-clasroom-czyli-tajemnice-odwroconej-lekcji
Omówienie flipped-classroom znajdujemy także na stronie Uniwersytetu Harvarda
https://bokcenter.harvard.edu/flipped-classrooms

Opanowanie nauczania zdalnego stanowi jeden z warunków uzyskania awansu zawodowego nauczycielek i nauczycieli (wyjątki):
§ 7. – [Wymagania do uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego] – Uzyskiwanie stopni awansu zawodowego przez nauczycieli.
Dz.U.2020.2200 t.j.
Wersja od: 9 grudnia 2020 r.
§ 7. [Wymagania do uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego]
1. Nauczyciel kontraktowy ubiegający się o awans na stopień nauczyciela mianowanego w okresie odbywania stażu powinien:
1) uczestniczyć w pracach związanych z realizacją zadań dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych i innych statutowych zadań szkoły oraz wynikających z potrzeb szkoły i środowiska lokalnego;
2.
3) umiejętność wykorzystania w pracy metod aktywizujących ucznia;
6) umiejętność uwzględniania w pracy problematyki środowiska lokalnego oraz współczesnych problemów społecznych i cywilizacyjnych;
8) umiejętność korzystania w pracy, zwłaszcza w trakcie prowadzonych zajęć, z narzędzi multimedialnych i informatycznych.

Analizując możliwości nauczania/uczenia się na odległość warto zajrzeć i tu, gdzie mowa o technologiach dla dzieci:
https://edunews.pl/search?searchword=technologie%20s%C4%85%20dla%20dzieci&searchphrase=all

A także przyjrzeć się materiałowi na wachtyrzu, Eu z roku 2018

Umiejętność nauczania/uczenia się zdalnego jest umiejętnością wymaganą u nauczycieli i nauczycielek i określoną przez obowiązek rozwijania u uczniów i uczennic Europejskich Kompetencji Kluczowych. Ośrodek Rozwoju Edukacji 1) informuje, że od nauczycielek i nauczycieli oraz uczniów i uczennic wymagane jest doskonalenie kompetencji informatycznych:
„Kompetencje informatyczne (4)
Definicja:
Kompetencje informatyczne obejmują umiejętne i krytyczne wykorzystywanie technologii
społeczeństwa informacyjnego (TSI) w pracy, rozrywce i porozumiewaniu się. Opierają się one na podstawowych umiejętnościach w zakresie TIK: wykorzystywania komputerów do uzyskiwania, oceny, przechowywania, tworzenia, prezentowania i wymiany informacji oraz do porozumiewania sięi uczestnictwa w sieciach współpracy za pośrednictwem Internetu.
Niezbędna wiedza, umiejętności i postawy powiązane z tą kompetencją:
Kompetencje informatyczne wymagają solidnego rozumienia i znajomości natury, roli i możliwości TSI w codziennych kontekstach: w życiu osobistym i społecznym, a także w pracy. Obejmuje to główne aplikacje komputerowe – edytory tekstu, arkusze kalkulacyjne, bazy danych, przechowywanie informacji i posługiwanie się nimi – oraz rozumienie możliwości i potencjalnych zagrożeń związanych z Internetem i komunikacją za pośrednictwem mediów elektronicznych (poczta elektroniczna, narzędzia sieciowe) do celów pracy, rozrywki, wymiany informacji i udziału w sieciach współpracy, a także do celów uczenia się i badań. Osoby powinny także rozumieć, w jaki sposób TSI mogą wspierać kreatywność i innowacje, a także być świadome zagadnień dotyczących prawdziwości i rzetelności dostępnych informacji oraz zasad prawnych i etycznych mających zastosowanie przy interaktywnym korzystaniu z TSI. Konieczne umiejętności obejmują zdolność poszukiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji oraz ich wykorzystywania w krytyczny i systematyczny sposób, przy jednoczesnej ocenie ich odpowiedniości, z rozróżnieniem elementów rzeczywistych od wirtualnych przy rozpoznawaniu połączeń. Osoby powinny posiadać umiejętności wykorzystywania narzędzi do tworzenia,
prezentowania i rozumienia złożonych informacji, a także zdolność docierania do usług oferowanych w Internecie, wyszukiwania ich i korzystania z nich; powinny również być w stanie stosować TSI, jako wsparcie krytycznego myślenia, kreatywności i innowacji.
Korzystanie z TSI wymaga krytycznej i refleksyjnej postawy w stosunku do dostępnych informacji oraz odpowiedzialnego wykorzystywania mediów interaktywnych. Rozwijaniu tych kompetencji sprzyja również zainteresowanie udziałem w społecznościach i sieciach w celach kulturalnych, społecznych lub zawodowych.”

Dalej na stronie ORE czytamy o kolejnej kompetencji kluczowej, której oponowanie przez uczniów i uczennice powinni wspierać nauczyciele i nauczycielki:
Umiejętność uczenia się (5)
Definicja:
„Umiejętność uczenia się” to zdolność konsekwentnego i wytrwałego uczenia się, organizowania własnego procesu uczenia się, w tym poprzez efektywne zarządzanie czasem i informacjami, zarówno indywidualnie, jak i w grupach. Kompetencja ta obejmuje świadomość własnego procesu uczenia się i potrzeb w tym zakresie, identyfikowanie dostępnych możliwości oraz zdolność pokonywania przeszkód w celu osiągnięcia powodzenia w uczeniu się.
Kompetencja ta oznacza nabywanie, przetwarzanie i przyswajanie nowej wiedzy i umiejętności, a także poszukiwanie i korzystanie ze wskazówek. Umiejętność uczenia się pozwala osobom nabyć umiejętność korzystania z wcześniejszych doświadczeń w uczeniu się i ogólnych doświadczeń życiowych w celu wykorzystywania i stosowania wiedzy i umiejętności w różnorodnych kontekstach – w domu, w pracy, a także w edukacji i szkoleniu. Kluczowymi czynnikami w rozwinięciu tej kompetencji u danej osoby są motywacja i wiara we własne możliwości. Niezbędna wiedza, umiejętności i postawy powiązane z tą kompetencją:
W sytuacji, kiedy uczenie się skierowane jest na osiągnięcie konkretnych celów pracy lub kariery, osoba powinna posiadać znajomość wymaganych kompetencji, wiedzy, umiejętności i kwalifikacji. We wszystkich przypadkach umiejętność uczenia się wymaga od osoby znajomości i rozumienia własnych preferowanych strategii uczenia się, silnych i słabych stron własnych umiejętności i kwalifikacji, a także zdolności poszukiwania możliwości kształcenia i szkolenia się oraz dostępnej pomocy lub wsparcia.
Umiejętność uczenia się wymaga po pierwsze nabycia podstawowych umiejętności czytania, pisania, liczenia i umiejętności w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych koniecznych do dalszego uczenia się. Na podstawie tych umiejętności, osoba powinna być w stanie docierać do nowej wiedzy i umiejętności oraz zdobywać, przetwarzać i przyswajać je. Wymaga to efektywnego zarządzania własnymi wzorcami uczenia się, kształtowania kariery i pracy, a szczególnie wytrwałości w uczeniu się, koncentracji na dłuższych okresach oraz krytycznej refleksji na temat celów uczenia się. Osoby powinny być w stanie poświęcać czas na samodzielną naukę charakteryzującą się samodyscypliną, ale również na wspólną pracę w ramach procesu uczenia się, czerpać korzyści z różnorodności grupy oraz dzielić się nabytą wiedzą i umiejętnościami. Powinny one być w stanie organizować własny proces uczenia się, ocenić swoją pracę oraz w razie potrzeby szukać rady, informacji i wsparcia. Pozytywna postawa obejmuje motywację i wiarę we własne możliwości w uczeniu się i osiąganiu sukcesów w tym procesie przez całe życie. Nastawienie na rozwiązywanie problemów sprzyja zarówno procesowi uczenia się, jak i zdolności osoby do pokonywania przeszkód i zmieniania się.
Chęć wykorzystywania doświadczeń z życia i uczenia się, a także ciekawość w poszukiwaniu
możliwości uczenia się i wykorzystywania tego procesu w różnorodnych sytuacjach życiowych to niezbędne elementy pozytywnej postawy.”
Patrz:
https://www.ore.edu.pl/images/files/POWER/zarzadzanie_oswiata/Kompetencje%20kluczowe%20-%20definicje%20i%20opis.pdf
W obecnych warunkach nauczanie/uczenie się zdalne można/należy prowadzić w ramach podstawy programowej.
Podstawę programową dla wszystkich rodzajów szkół ogłasza minister właściwy do spraw oświaty i wychowania.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356)
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz.U. z 2018 r. poz. 467)

Ostatnim tematem w części teoretycznej będzie CLIL.
Następnie przewiduję podsumowanie pierwszych 20 i czas na podstawy programowe poszczególnych przedmiotów, gdzie można/należy uwzględniać edukację regionalną/środowiskową i godkową/językową.

Ośrodek Rozwoju Edukacji Ośrodek Rozwoju Edukacji – informacje ogólne
Jesteśmy publiczną placówką doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym prowadzoną przez Ministerstwo Edukacji i Nauki. Naszym celem jest podejmowanie i realizacja działań na rzecz doskonalenia systemu oświaty i podnoszenia jakości edukacji w obszarze kształcenia ogólnego i wychowania.
Realizujemy zadania wyznaczone kierunkami polityki oświatowej państwa, a naszą ofertę kierujemy do środowiska edukacyjnego poprzez:
• konferencje, seminaria i szkolenia,
• spotkania informacyjno-konsultacyjne,
• sieci współpracy i samokształcenia,
• publikacje i materiały dla każdego etapu edukacyjnego (dostępne online),
• dedykowane programy i projekty (w tym międzynarodowe)
• fora pomocy i wymiany doświadczeń, doradztwo.
Nasze działania stanowią praktyczną i nieodpłatną pomoc dla nauczyciela i dyrektora w każdym aspekcie funkcjonowania szkoły. Współpracujemy także z placówkami doskonalenia nauczycieli i innymi uczestnikami systemu oświaty – wspomagamy biblioteki pedagogiczne, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, szkolimy przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, edukujemy i wspieramy rodziców, dbamy o rozwój uczniów. (Ze strony ORE)

Publikacje z cyklu Współczesna edukacja na Górnym Śląsku znajdują się na:
wachtyrzu.eu https://wachtyrz.eu/
oraz na stronie fb Środowisko i język Górnego Śląska
https://www.facebook.com/profile.php?id=61550746354882