Nasz heimat qualmuje we erzählungach kej Ukraina gore – teila 2

Byjli my tysz umie wejwsi – we Rojziyntowie we Annaberglandzie, kaj ech mojymu besuchowi bōł erklärowoł, iże sam przełajziōł frōnt we januarze 1945. Frōnt, ftory ôstawiōł do dzisiej spury we Groß Strehlitz/Strzylcach Wielgich, kaj ruiny schlossu we parku dalij sōm zeugōma spŏlyniŏ tygo kleinstadtu bez rusōw, a hepske plattenbauty na strehlitzkym ringu majōm zudeckować erinnerung ô originalbautach, co sam bōły piyrwy stoły a ftore se bōły uchowały na inkszych ringach we regiōnie choby we Tost (Toszek) abo we Peiskretscham (Pyskowice). Frōnt tyn ôstawiōł tysz geschichty, ftore ech bōł niyrŏz słyszoł ôd starzikōw, ŏmōw a ŏpōw zejwsi a ôd lujdzich, doftorych to bōły żiwe erlebnisse, a niy jakejś tam ôpowiŏstki, a jŏ je mujsioł jyno bez suchaniy ônych erzählungōw pochytać.

Do dzisiej, kedy jadã unŏs wejsi chausséejōma (czitejcie ze francuskygo: szosyjōma) – choby Biadaczowōm kole kojścioła – a widzam stare bauty chaupōw, spominajōm mie se worty ôd mojygo ŏpy, co ôsprŏwioł dingy tako żiwo, choby zajś ôn mioł te neun jahre, kedy bōł frōnt przełajziōł. Ôsprŏwioł ôn to mie niyrŏz, jako to dziyń po frōntcie jechała fōra, naftorŏ zbiyrali leichy soldatōw a lujdzi, co leżejli zamordowani bez rusōw lujdzie zejwsi przed swojymi chaupōma. Ôbrŏzek jaki ech se sam durch bōł vorstellowŏ, już leider ôstoł ersetzowany prŏwdziwymi zdjynciōma ze 21. jahrhundert, bo styknie, iże wynejdã we internetzu ôbrŏzki ze marca 2022 ze Butscha/Bucza/Буча kole Kijewa, a widzã dzisiyjszŏ tragedijŏ, jako leżōm przed swojymi chaupōma pomordowani lujdzie, potym jako frōnt ruski bōł warcyj przelŏz przez ônych chausséeje.

Kej jechali my ze mojym besuchym bez wiejś, to’ch ônymu ôsprŏwioł to samo co mie ŏpa a ŏma durch byjli rzōndziyjli, iże pod tym tam jednym strōmym postrzodku pola we cyntrum jwsi, leżejli zabite a niydobite niymiecke soldaty. Pamiyntōm, jako moja praŏma tysz bōła przedymnōm spōminała, jako to bōło słychać stynkanie tych modych chopcōw, co we jeszcze dojś modym alterze niydobici byjli bez gewehry ruskich soldatōw, a leżeli na kupie ze inkszymi pomartymi już a wiydziejli, iże kōnczōm swōj żiwot dalyko ôd swojych heimatōw.

Ze erzählungōw rŏstomajtnych czowiykōw zajś wiã, iże na ruinenbergu stacjōnowane bōły rusy, co ze armatōma strzylali na dōł dojwsi, bo bōł to ônych strategiczniy richtig dobri punkt. Kej jechali my dalij ze mojym besuchym chausséejōm, co we miōnie mŏ po polcku „freiheit” (Wolnojś), to żech besuchowi ôpowadoł, iże przed tōm a tōm chaupōm wymordowali całŏ familijŏ zusammen do kupy ze małymi bejbikōma a starzikōma. Abo kej my jechali dalij a na siedlungu, kaj dzisiej stojōm blank nowe chaupy ech mojymu besuchowi padoł, iże te nowe lujdzie wejwsi dzisiej możno ani niy wiōm, iże we ôdniych zŏgrōdku bōł massengrab, bo aże do niydŏwna na Allerheiligen (Wszyskich Świyntych) lujdzie zejwsi, co ôtym pamiyntali, zapŏlali tam świyczki. Geschichty, ftore sōm richtig fest traurig, ale se bōły przitreffiōły a bezto tysz niy ma jako, coby ôniych niy spōminać.

Kej ech bōł ôtym ôprŏwioł, to corŏz barzij se aufzeichnowała sama ôd siybie parallela pomiyndzy frōntym we Oberschlesien na beispielu mojygo dorfu – wtedy Kurzbach, a warcyj Rosniontau, abo na barzij znanym beispielu dorfu Gottersdorf (warcyj mianowany a dzisiej Boguschütz/Boguszice) wedle Ôpolŏ – a ônygo, co dzisiej widać we mediach, kaj widziejli my na drogach zamordowanych zivilistōw we Butscha/Bucza/Буча kole Kijewa. Dzisiej ruski soldat morduje na polecynie ideji politikerōw nacjōnalistycznych tako samo, jako bōł mordowoł ônygo compatriŏt we 1945. Ôbie propagandy ônaczōły ô wyzwolyniu ze nazismusu. Wtedy richtig, Oberschlesien bōł teilōm nazi-Reichu, ale niy kŏżdy czowiyk wierzōł we ta ideologijŏ, mimo iże kans niy bōła dagegen. Dzisiej zajś Ukraina niy je nazi-Reichym, yno modōm demokracyjōm, ftorŏ Putin chce udujsić, choby warcyj Stalin se staroł ô wymordowaniy lujdzi bez 1930er jahre we wschodnij Ukrainie bez srogi Holodomor, also srogi hunger, kaj umarło bez aushunderung ôd 3 aże do 7 milionōw lujdzi. We 21. jahrhundert by se zdŏwać miało, iże niy ma platzu na take agressije, ale ône se tak richtig dziejōm durch, eli we Africe, Arabije, abo terŏzki genau kole nŏs, yno ô jake 1000 km dalij na wschōd. Zdŏwoł se, choby frōnt barbarskich mordōw se we europyjskich geschichtcie yno bōł przesunōł, ale dalij bōł choby piyrwy.

Tumaczōł ech besuchowi, ftory ze Heidelbergu znoł Thingstätte, also amphitheater choby na Annabergu (zrichtowany genau bez tych samych Nazionalsozialistōw), iże cały kōmplex amphitheatru a pōmnik Powstōncōw Polckich aka Ślōnskich na Sankt Annabergu je tak richtig festy strasznym platzym a denkmale dzisiej we Ôpolu majōm dojś radykalne narichtowanie propolcke, ftore niy poradzi ôdzwiyciedlić kulturowych walorōw mischgebietu, ftorym je Oberschlesien. Czamu? Bo niy spōminajōm Ślōnzŏkōw ze ônych własnōm kulturōm, niy ma za wiela ô Niymcach ani ôtym, iże niyrŏz Ślōnzŏk to tysz Niymiec a vice versa, a we regiōnie tukej je takich czowiykōw voll, co miyszkajōm sam jako ônych vorfahren piyrwy byjli miyszkali, bo ôstali po frontcie a po fazie jahrezehnte langer unterdrückung bez kōmunistycznŏ Polcka.

Gŏdoł ech mojymu besuchowi ô beispielu Siegesdenkmal, co je we Bozen we Südtirol. Tam to italiōnske fascisty wybōmbiyjli wpiyrw habsburgski denkmal ze 1917 a postawiyjli swōj denkmal dziejsiynć lŏt niyskorzij, ftory kludzi, iże italiōnske fascisty prziniyjśli tymu landowi gŏdka, gesetze a künste (“HIC PATRIAE FINES SISTE SIGNA // HINC CETEROS EXCOLVIMVS LINGVA LEGIBVS ARTIBVS”). Dzisiej zajś zônaczyjli ze tygo denkmalu daueraustellung BZ ’18–’45, ftory ôdczitanie Siegesdenkmalu jako fascistowskygo denkmalu robi kŏzde stŏranie se ô ideologicznŏ manipulacyjŏ einfach unmöglich, bo ôbjawiŏ brutalnojś totalitarnych ideologiōw. Bezto tysz miasto Bozen narichtowało we 2004 schilder we sztyrech gŏdkach: italiōnski, deutsch, ladinski a angylcki, kaj se distanzuje ôd kŏżdyj totalitarnyj ideologije, ftorŏ we tym miyjście warcyj bōła. We 2016 zajś tyn narichtowany dokumentations-ausstellung we Bozen dostoł anerkennnungspreis (special commendation) mianowany Auszeichnungym Roku Europejskygo Museum (European Museum of the Year Award). Also sōm formy umgangu ze takymi ideologicznymi denkmalōma ale leider niy widzã takych kreativnych lösungōw ôd strōny polckij we naszim heimatcie, a bezto dalij denkmale dziejlōm, straszōm a vor allem naciypujōm ideologijŏ szowinizmu, choby tyn denkmal, co je na Annabergu, abo denkmal tako mianowany „baba-na-byku” we Ôpŏlu, ftory ôstoł ôd Komuny, ale teiluje richtig festy dopiyro ôd 1990er jahre.

We Ôpŏlu kej yno styknie wylyjź przed bahnhof a ijś na ring to unterwegs znejdymy na Krakowskij denkmal, co mŏ napisane „Bojownikōm ô polckojś Ślōnska Ôpolckygo”, also ta warcyj spōmnianŏ baba-na-byku. Sam niy yno miano, ftore teiluje Oberschlesien na rŏztomajtne teile festy nerwuje, ale jeszcze barzij huldigung kämpferōm jednyj ze strōny, ftorzi przikludziyjli sam Polcka, a wypowiydzynie wojny kŏżdymu, co se niy mŏ za Polŏka a sam miyszkŏ. Tyn denkmal dŏ se tysz ôdczitać, iże ôn dalij mŏ jedyn ziel – spōlonizować kŏżdygo, co jeszcze niy je Polŏkym. To tukej chwŏli se ônych, co niszczōm ślōnskŏ a niymieckŏ kultura, ftorŏ sam je ôd wiykōw a bezto gebiet se mianuje Oberschlesien/Gōrny Ślōnsk, bo jako inakszyj ôdczitać inschrift na tym pierōnskim denkmalu?! Dojś fascistowski haltung abo jako to sam ôdczitać, kej jedyn drugygo mŏ „zwalczić” a pokŏzuje se, iże jedna kultura je lepszŏ ôd drugij? Tukej trza za prof. Kamusellōm podać, iże warcyj – przed zmianōm we 1990-tych latach, inschrift pod tym denkmalym bōł taki: „Bojownikōm ô wolnojś Ślōnska Ôpolckygo”.[1] Bezto trza sam stellować fraga, czamu we gegenwartcie ftojś na Polsce zmiynioł inschrift ze dojś neutralnygo na dojś fascistowski? A drugŏ fraga je, czamu genau tukej kŏżdŏ partijŏ robi se swoje versammlungi – PiSowcy, KODowcy, Lewica ale i tysz Deutsche Minderheit… Jŏ tukej niy poradzã zrozumiyć, czamu żŏdyn se niy ôpamiyntoł a niy powiy, iże trza taki denkmal zmiynić, abo jakŏ tabula dać, naftoryj se kritikuje take napisy jake dzisiej tam sōm a se ôd ônych distanzuje.

Na starym gmachu Wyższij Schuli Pedagogicznyj we Ôpŏlu – na Ôleskij, kaj dzisiej je blank nowy fakultät ôd mediziny na Universitätcie Ôpolckym, je tabula co kludzi erinnerung ze zeitu Kōmuny ôtym, iże trza być przeciwko germanizacyje Ôpŏla. Tukej pytanie – jako moge take cojś ôstać, kaj tyn bau bōł remōntowany dwa lata do zadku a tabula ôstała. Fto niy wierzi, niych se idzie na Ôleskŏ 48 a niych se wejrzij genau na tablica kole eingangu, ftorŏ tam je dzisiej we 2022, bez żŏdnyj inkszyj wzmianki ô dystansie ôd Universitätu Ôpolckygo abo miasta Ôpŏla do tamtyj ideologije. Richtig gańba!

Mōj besuch bōł dojś ôbeznany we ślōnskij kulturze, znoł Eichendorffa, nobelpreisträgerōw ze Schlesien, padoł ech ônymu ô Horst Bienek a ô Janoschu. Bezto kej my przilejźli kole dzisiejszygo hauptgebäude Universitätu Ôpolckygo na platzu Kopernika, to ech mu pokŏzoł akademicke wzgōrze ftorym universität se ajsi, kaj to sōm denkmale „wybitnych twōrcōw polckij kultury”, a wedle ônych ani jednygo Ślōnzŏka niy ma. Genau jako my tam byjli, to stoł tam tysz ausstellung ze tematym „ô roli polonistyki na universitätcie ôpolckym ale i we regiōnie”. Mōj besuch se richtig festy wundrowoł czamu to niy spōminajōm sam na wzgōrzu akademickim ô Eichendorffie a ô ślōnskich nobelpreisträgrach, co se znŏ tysz u ônygo we Anglije. Jŏ niy mioł żŏdnygo synsownygo erklärungu nato poza hasłym, iże to je dzisiej „polonizacyjŏ” Oberschlesien, a bōło mie festy gańba za tyn fakt, iże tako je we heimatcie, bo żech bōł kludziōł ônymu durch narracyjŏ, ftorŏ se słyszy – ô kansgŏdkowojści a kanskulturowojści Oberschlesien, a tukej nŏs realnojś polonizacyje dorwała na tych beispielach. Jŏ potym ônymu bōł erklärowoł, iże kanskulturōw a kansgŏdkōw sam dalij je, co ôn tysz bōł warcyj widzioł a słyszoł, ale ôna niy je unterstützowanoł bez institucjã, ftorōm je tutejszy universität. Ôn je państwowy, ale lujdzi regiōnu niy badoł ôbiektiwnie, jyno jako już, to tako, coby udowodnić polckojś tych gebietōw, bezto niy dŏ se ônygo brać yu ernst abo za jakŏ poważnŏ instancyjŏ universitätskŏ, a ôn sōm zajś se bezto niy mŏ wundrować, iże nigdy warcyj niy bōł słyszoł ôtako mało znanym bezmajś-universitätcie choby ônym we Ôpŏlu abo ô samym miyjście. Trza sam padać, iże Ôpolcki Universität je nŏlepszim universitätym we miyjście Ôpŏle, a fto ôtym uniwerku niy bōł słyszoł, niych sōm se gorszy, iże niy wiy, co niy traci. Pōki co, niy ma kaj sztudiować we heimatcie, coby niy być pōlōnizowany pod masternarrativy polcke, ftore ôbiektivnygo forschungu ô Oberschlesien niy poradzōm zmeistrować, pōki ideologijŏ nacjōnalizmu a pseudo-patriotizmu kwitnie choby cicik na jŏdle, ftorygo lepij niy macać.

[1]https://www.academia.edu/27304486/Aseptyczna_monokultura_Aseptic_Monoculture_On_the_Compulsion_of_the_Ethnolinguistically_Homogenous_Polishness_and_on_the_Denial_of_Multiculturalism_and_Multiethnicity_in_the_Historical_Upper_Silesian_Capital_of_Opole_Oppeln_pp_1_8_25_

 

Adam Pe(j)ter Kubik – jahrgang 1986, autor „Reisememoiren” (Silesia Progress, Kotōrz Mały 2022) a mitautor „Johann Schroth – Pionier der Wasserheilkunde” (Aschendorff Verlag, Münster 2019), pisze po ślōnsku a deutsch.