Moc kultury #40: Ô bryloku (List czwarty z Ligoty)

Aleksander Lubina
Moc kultury

Cygaro Eichendorffa

W wydawnictwie Silesia Progress ukazała się książka Margarethe Korzeniowicz
o Josephie hr. von Eichendorff
z posłowiem Zbigniewa Kadłubka,
po przeczytaniu którego postanowiłem wysłać autorowi
Siedem listów z Ligoty.

Namawiam do przeczytania książki Margarethe Korzeniewicz i posławia Zbigniewa Kadłubka, bo tylko tak może się wywiązać rozmowa.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

List czwarty (z obszernymi załącznikami): O bryloku¹⁾

 Lubię Augusta Scholtissa, patrona Günthera Grassa, kamrata Carla Valentina i Wilhelma Szewczyka.

Oto fragmenty jego tekstu o Bryloku:

„Wujek, niejaki Josef Bubenik, był pruskim wiejskim nauczycielem w Knallkowitzach. Dzięki niemu, ja – chłopiec w wieku szkolnym wbrew mojej woli, zostałem parobkiem dziadka, właściciela gospodarstwa rolnego, które wujka Bubenika interesowało bardziej niż kultura niemiecka, bo to nie w szkole dowiedziałem się, że żył tam poeta Josef von Eichendorff, ale w dzień Zielonych Świątek przy podróży furą, którą powoziłem do Lubowitz, miejsca urodzenia poety.

W tym czasie bowiem do Knallkowitz został przeniesiony bardzo młody nauczyciel, który nosił okulary i którego we wsi nazywano Bryllokiem. Bryllok był łagodnym młodym mężczyzną, który nie zrobił nic, by skrzywdzić dziewczyny, ale za to zachwycał się Eichendorffem. Bryllok ulegał swoim romantycznym uniesieniom w niezrozumiałych celach.

Chciał zdać drugi egzamin nauczycielski w Knallkowitzach i do końca  zaspokoić ciche ambicje zawodowe. Aż do jego pojawienia się w Knallkowitzach nikt nie wiedział, co działo się z Lubowitzami w historii literatury.

Bryllok zaczął zachwycać się Lubowitzami, a Lubowitze były bardzo blisko Knallkowitz. Był tam zamek, w którym podobno urodził się poeta o nazwisku  Eichendorff. Bryllok oznajmiał to niestrudzenie i mówił Knallkowiczanom rzeczy, których tak naprawdę nie chcieli wiedzieć Gdy zbliżały się Zielone Światki, zaplanował z dziećmi wycieczkę  do Lubowitz.

Dzieci powiedziały to rodzicom. Rodzice jednogłośnie sprzeciwiali się tej wycieczce, ponieważ wędrowanie z Knallkowitz do Lubowitz zamiast do kościoła na Zielone Świątki byłoby bezbożne. Co jest w Lubowitzach? Nic specjalnego oprócz tego rozpadającego się zamku i kilku domów krytych strzechą! Kiedy to dotarło to do księdza, to okazało się, że Bryllok całej sprawie bardziej zaszkodził niż pomógł.

Wielebny był oburzony, zdecydowanie sprzeciwił się planowi i przez mojego wuja ostrzegł Brilloka, aby nie niepokoił  Knallkowiczan takimi informacjami. Ale Brillok zaczął wychwalać piękno wierszy Eichendorfa mojemu wujowi Josefowi Bubenikowi, który nie znał się na literaturze.

Od czasu do czasu Bryllok upajał się Eichendorffem w knajpie Josefa Pistulki, gdzie jadał obiady w towarzystwie rzeźnika Josefa Naleppy i niejakiego Josefa Michny, który mieszkał w Knallkowitzach jako emerytowany zarządca gorzelni. Brylloka pouczał wymienionych, że Eichendorff był autorem nieśmiertelnego Nicponia. Jednak mistrz masarski Naleppa był zdania, że ​​nie powinno się pisać książek o nicponiach. To wyłącznie osoba, którą  powinien zainteresować się żandarm lub naczelnik. Powinien trafić do aresztu, a nawet do więzienia. Taka poezja jest niemoralną rzeczą skierowaną przeciwko chrześcijaństwu.

Kiedy Brillok zaczął się opowiadać, jak ten nicpoń nudzi i leni się w domu ojca, aby w końcu  wreszcie na wiosnę, gdy zaczyna się praca, porzuca ojca, by w zapamiętaniu wędrować, śpiewając po drodze wszelkiego rodzaju bzdury, wyzywając ludzi mozolących się na polach i kpić z nich, by wreszcie zakochać się w hrabinie, która wcale nie była hrabiną, rzeźnik powiedział mu w oczy, że kłamie. Taka sprawa nie jest dla Knallkowiczan ani dla ich dzieci. Obecni zgodzili się z mistrzem masarskim i byli bardziej niedostępni niż kiedykolwiek. Brillok jednak się nie poddał. Zasugerował nawet, że może mogliby udać się do Lubowitz w Zielone Świątki. (…) Kiedy w końcu wróciliśmy do Knallkowitz późną nocą, wszyscy śpiewali, łącznie z Wielebnym: 

Mistrz rzeźniczy Naleppa najbardziej polubił ostatnią zwrotkę, którą wypluwał z siebie solo:

Kiedy przyjechałem do Knallkowitz, musiałem odstawić towarzystwo do knajpy Josefa Pistulki.”

Ligota, 19 lutego 2021

Szanowny Panie Profesorze,
kochany Zbyszku.

Piszesz w posłowiu Cygaro Eichendorffa: „I że się go (Eichendorffa, przyp. AL.) zbyło. Do lektur szkolnych niy wziyno.”

 No i dobrze, że się go zbyło i do lektur nie wzięło, bo jako lekturę spotkałby Eichendorffa najprawdopodobniej los Goethego z jego Cierpieniami młodego Werthera.

Z życia nicponia to byłaby dla ucznia lekturowo obowiązkowa mordęga równa katuszom fundowanym przy omawianiu Cierpień młodego Werthera.  To nie jest dobry pomysł, żeby dziś upominać się o Josepha hr. von Eichendorff w szkole.

Po pierwsze: Obecnie obowiązujące lektury przyczyniają się powstania trwałej niechęci wobec czytania. Młodzi czytelnicy zainteresowani są opowieściami i mitami (archetypami).  Lektura musi zawierać istotne dla rozwoju mózgu reprezentacje zawarte w opowieściach i mitach.

Stary Testament (jako opowieść), Iliada i Odyseja, Antygona, Kochanowski, (ze względu na język), Shakespeare, Pan Tadeusz, Lalka giną w nudnym tłumie i omawiane są pobieżnie.

Po drugie: Lista lektur zawiera zbyt wiele tytułów, a wybór tytułów nie wytrzymuje krytyki historyczno literackiej.

(lista lektur obowiązkowych w załączeniu)

Po trzecie: Lektura od Biblii do współczesności to ilościowe szaleństwo.

Po czwarte: Nauczyciele języka polskiego nie radzą sobie z  przygotowaniem do egzaminów zewnętrznych i równoczesnym rozkochiwaniu w literaturze.

Po piąte: Podstawa programowa z języka polskiego to utopia wzmacniająca rozpowszechniony pogląd, że szkoła jest miejscem, w którym nauczyciele udają, że nauczają, a uczniowie, że się uczą. Przeciętny uczeń od klasy pierwszej szkoły podstawowej do matury siedzi na lekcjach polskiego około 1600 godzin! 1600 godzin! A wyniki słyszymy i widzimy.

Dołożyć Eichendorffa/em, żeby zniechęcić? Bo co? Bo baron Eichendorff jest nasz?

1600 godzin lekcyjnych plus zadania domowe? No to autorzy programu nauczania (podstawy programowej) zapisali (sobie) następujące szczytne cele, których się może realizuje ale nie osiąga  i bez Eichendorffa (Dziennik Ustaw – 35 – Poz. 467):

Język polski realizowany jako przedmiot kluczowy w szkole ponadpodstawowej pozwala uczniowi na poznawanie zarówno dzieł literackich wchodzących w skład polskiego, europejskiego i światowego dziedzictwa, jak i utworów literatury współczesnej, których autorzy zdobyli uznanie. Dojrzałość intelektualna, emocjonalna i moralna, którą w tym czasie osiąga uczeń, sprzyja kształtowaniu hierarchii wartości, kształtowaniu jego tożsamości osobowej, narodowej i kulturowej, rozwojowi poczucia odpowiedzialności za własny rozwój oraz wybory życiowe. (str. 7)

Cele kształcenia – wymagania ogólne I. Kształcenie literackie i kulturowe. 1. Kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów. 2. Rozumienie historii literatury i dziejów kultury jako procesu, a także dostrzeganie roli czynników wewnętrznych i zewnętrznych wpływających na ten proces. 3. Rozumienie konieczności zachowania i rozwoju literatury i kultury w życiu jednostki oraz społeczeństwa. 4. Rozróżnianie kultury wysokiej i niskiej, elitarnej i popularnej oraz dostrzeganie związków między nimi. 5. Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii. 6. Kształtowanie różnorodnych postaw czytelniczych: od spontanicznego czytania do odbioru opartego na podstawach naukowych. 7. Kształcenie umiejętności czytania, analizowania i interpretowania literatury oraz innych tekstów kultury, a także ich wzajemnej korespondencji. 8. Kształcenie umiejętności świadomego odbioru utworów literackich i tekstów kultury na różnych poziomach: dosłownym, metaforycznym, symbolicznym, aksjologicznym.  9. Kształcenie umiejętności rozumienia roli mediów oraz ich wpływu na zachowania i postawy ludzi, a także krytycznego odbioru przekazów medialnych oraz świadomego korzystania z nich. 10. Budowanie systemu wartości na fundamencie prawdy, dobra i piękna oraz szacunku dla człowieka. 11. Kształcenie umiejętności rozpoznawania i wartościowania postaw budujących szacunek dla człowieka (np. wierność, odpowiedzialność, umiar) oraz służących budowaniu wspólnot: państwowej, narodowej, społecznej (np. patriotyzm, sprawiedliwość, obowiązkowość, szlachetność, walka, praca, odwaga, roztropność). (str. 24-25)

Na kolejnych stronach zapisano w Dzienniku Ustaw – 35 – Poz. 467):

1. Samokształcenie. 1. Rozwijanie zainteresowań humanistycznych. 2. Doskonalenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji, w tym zasobów cyfrowych, oceny ich rzetelności, wiarygodności i poprawności merytorycznej. 3. Kształcenie nawyków systematycznego uczenia się, porządkowania zdobytej wiedzy i jej pogłębiania oraz syntezy poznanego materiału. 4. Wyrabianie nawyku samodzielnej, systematycznej lektury. 5. Rozwijanie uzdolnień i zainteresowań poprzez udział w różnych formach aktywności intelektualnej i twórczej. 6. Umacnianie postawy poszanowania dla cudzej własności intelektualnej. 7. Rozwijanie umiejętności efektywnego posługiwania się technologią informacyjną w poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu pozyskanych informacji.

Warunki i sposób realizacji Podstawa programowa dla szkoły ponadpodstawowej: liceum ogólnokształcącego i technikum przywraca chronologiczny układ treści, który pozwala na poznawanie utworów literackich w naturalnym porządku, tak jak one powstawały z uwzględnieniem różnorodnych kontekstów, w tym kulturowych, historycznych, filozoficznych. Jednocześnie należy podkreślić, że nauczanie języka polskiego na tym etapie edukacyjnym nie może sprowadzać się jedynie do uczenia historii literatury, może to bowiem prowadzić do encyklopedyzmu czy mnożenia faktów. Chronologia ma stanowić punkt odniesienia, umożliwić rozwijanie świadomości historycznoliterackiej uczniów, co powinno dokonywać się poprzez porównywanie zjawisk literackich w czasie.

Uczeń:

• rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.; 2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową); 3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe; 4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje; 5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego; 6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter; 7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter; 8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe; 9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji; 10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje; 11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych; 12) w interpretacji utworów literackich odwołuje się do tekstów poznanych w szkole podstawowej, w tym: trenów i pieśni Jana Kochanowskiego, bajek Ignacego Krasickiego, Dziadów cz. II oraz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Zemsty Aleksandra Fredry, Balladyny Juliusza Słowackiego; 13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne; 14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej; 15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny; 16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

Kształcenie literackie i kulturowe w liceum ogólnokształcącym oraz technikum powinno akcentować egzystencjalne aspekty doświadczenia siebie, innych, świata, otwierać ciekawą przestrzeń myślenia i wartościowania poprzez kontakty z wartościową literaturą i innymi tekstami kultury. Powinno równocześnie wprowadzać w tradycję jako strażnika pamięci zbiorowej, łącznika między dawnymi i współczesnymi latami – przekaźnika treści wyróżnionych z dziedzictwa kulturowego jako społecznie ważnych i doniosłych, zarówno w czasie przeszłym, jak i współczesnym, w tradycję, która stanowi istotny czynnik procesów światopoglądowych, wpływających na kształtowanie się tożsamości człowieka. Czytanie tekstów literatury i kultury powinno nauczyć nie tylko dialogu z tradycją, ale inspirować do zadawania pytań dziełu warunkowanych osobistym i kulturowym kontekstem, rozumienia roli symbolu i metafory mających związek z wartościami kulturowymi (duchowymi), moralnymi i wartościami sacrum. Zadaniem szkoły ponadpodstawowej jest zatem kształtowanie kompetencji kulturowej: wiedzy i umiejętności oraz samodzielności w dostrzeganiu i interpretowaniu złożonych treści. Ma to szczególne znaczenie dla refleksji młodych ludzi zarówno nad kulturą współczesną, ale także nad kondycją człowieka we współczesnym świecie; nad istotnymi wyzwaniami świata, kultury, cywilizacji, jakim powinna stawiać czoła ludzkość. Podstawa programowa kładzie duży nacisk na zapoznawanie uczniów z literaturą współczesną, dlatego też materiał literacki, poczynając od dzieł literatury starożytnej aż do literatury wojny i okupacji oraz utworów tematycznie z nią związanych, musi zostać zrealizowany w klasach I–III. Klasa IV liceum ogólnokształcącego oraz IV i V technikum w całości przeznaczone są na czytanie utworów literatury po 1945 r. oraz kształcenie i rozwijanie refleksji o ich związkach z tradycją literacką i kulturową.

Może gdzieś, W Bibliotece Śląskiej, w bibliotece nocą u pana Gałuszki (przeca to tyż polonista, albo w Teatrze Rozrywki u pana Karwata (przecież to tez polonista), albo w Łubowicach spotkamy się, żeby porozmawiać, jak widzimy Eichendorffa na lekcjach polskiego.

Do tego czasu (być może) skończę podręcznik dla (przyszłych) nauczycieli pod roboczym tytułem Pedagogica Silesiana.

Chociaż wolę robotę niż piękna gadkę.

Niecierpliwych zapraszam do lektury poniższych tytułów.

Jeden z nich niezależnie od zmian politycznych polecana jest przez ORE.

https://books.apple.com/us/book/45-minut/id722389376

https://edustore.eu/publikacje-edukacyjne/31-jezyki-bez-belfra-poradnik-dla-osob-uczacych-sie.html

https://edustore.eu/publikacje-edukacyjne/106-nusskern-po-owocach-poznacie-uczniowie-o-skutecznych-metodach-nauki-jezykow-obcych.html

http://silesiana.sellingo.pl/przedmiot-gorny-slask-aleksander-lubina

Zanim to nastąpi prześlę trzy pozostałe listy, a to o:

– relacji  Eichendorff – Chopin;

– relacji  Eichendorff – Krasiński i Norwid;

– o atrybutyzacji.

Lektura obowiązkowa (Dziennik Ustaw – 35 – Poz. 467)

ZAKRES PODSTAWOWY ZAKRES ROZSZERZONY

1)Biblia, w tym fragmenty Księgi Rodzaju, Księgi Hioba, Księgi Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Księgi Psalmów, Apokalipsy wg św. Jana; 2) Jan Parandowski, Mitologia, część I Grecja; 3) Homer, Iliada (fragmenty), Odyseja (fragmenty); 4) Sofokles, Antygona; 5) Horacy – wybrane utwory; 6) Bogurodzica; Lament świętokrzyski (fragmenty); Legenda o św. Aleksym (fragmenty); Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty); 7) Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu (fragmenty); 8) Pieśń o Rolandzie (fragmenty); 9) Gall Anonim, Kronika polska (fragmenty); 10) Dante Alighieri, Boska komedia (fragmenty); 11) Jan Kochanowski, wybrane pieśni, w tym: Pieśń IX ks. I, Pieśń V ks. II; psalmy, w tym Psalm 13, Psalm 47; tren IX, X, XI, XIX; Odprawa posłów greckich; 12) Piotr Skarga, Kazania sejmowe (fragmenty); 13) wybrane wiersze następujących poetów: Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp-Szarzyński; 14) Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki (fragmenty); 15) William Szekspir, Makbet, Romeo i Julia; 16) Molier, Skąpiec; 17) Ignacy Krasicki, Hymn do miłości ojczyzny, wybrane satyry; 18) Franciszek Karpiński, wybór sielanek i liryki religijnej; 19) Adam Mickiewicz, Oda do młodości; wybrane ballady, w tym Romantyczność; wybrane sonety z cyklu Sonety krymskie oraz inne wiersze; Konrad Wallenrod; Dziady cz. III; 20) Juliusz Słowacki, Kordian, wybrane Utwory określone dla zakresu podstawowego, a ponadto: 1) Arystoteles, Poetyka, Retoryka (fragmenty); 2) Platon, Państwo (fragmenty); 3) Arystofanes, Chmury; 4) Jan Parandowski, Mitologia, część II Rzym; 5) Wergiliusz, Eneida (fragmenty); 6) św. Augustyn, Wyznania (fragmenty); 7) św. Tomasz z Akwinu, Summa teologiczna (fragmenty); 8) François Villon, Wielki testament (fragmenty); 9) François Rabelais, Gargantua i Pantagruel (fragmenty); 10) Michel de Montaigne, Próby (fragmenty); 11) Jan Kochanowski, Treny (jako cykl poetycki); 12) Piotr Skarga, Żywoty świętych (fragmenty); 13) William Szekspir, Hamlet; 14) wybrane utwory poetyckie z romantycznej literatury europejskiej, w tym wybrane wiersze angielskich poetów jezior; 15) Juliusz Słowacki, Lilla Weneda; 16) Cyprian Kamil Norwid, Bema pamięci żałobny rapsod, Fortepian Szopena, Czarne kwiaty (fragmenty), Promethidion (fragmenty); 17) realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska (Honoré de Balzac, Ojciec Goriot lub Charles Dickens, Klub Pickwicka, lub Mikołaj Gogol, Martwe dusze, lub Gustaw Flaubert, Pani Bovary); 18) Stanisław Wyspiański, Noc listopadowa; 19) Franz Kafka, Proces (fragmenty); wiersze, w tym Grób Agamemnona (fragmenty), Testament mój; 21) Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia; 22) Cyprian Kamil Norwid, wybrane wiersze; 23) Bolesław Prus, Lalka, Z legend dawnego Egiptu; 24) Eliza Orzeszkowa, Gloria victis; 25) Henryk Sienkiewicz, Potop; 26) Adam Asnyk, wybór wierszy; 27) Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara; 28) wybrane wiersze następujących poetów: Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff; 29) Stanisław Wyspiański, Wesele; 30) Władysław Stanisław Reymont, Chłopi (tom I – Jesień); 31) Stefan Żeromski, Rozdziobią nas kruki, wrony…, Przedwiośnie; 32) Witold Gombrowicz, Ferdydurke (fragmenty); 33) wybrane wiersze następujących poetów: Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakowiczówna, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy; 34) Tadeusz Borowski, Proszę państwa do gazu, Ludzie, którzy szli; 35) Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat; 36) Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem; 37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel; 38) Albert Camus, Dżuma; 20) Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata; 21) Stanisław Ignacy Witkiewicz, Szewcy; 22) Bruno Schulz, wybrane opowiadania z tomu Sklepy cynamonowe; 23) Tadeusz Konwicki, Mała apokalipsa; 24) Jorge Luis Borges, wybrane opowiadanie; 25) Janusz Głowacki, Antygona w Nowym Jorku; 26) Sławomir Mrożek, wybrane opowiadania; 27) wybrane eseje następujących autorów: Jerzego Stempowskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zbigniewa Herberta, Zygmunta Kubiaka, Jarosława Marka Rymkiewicza (co najmniej po jednym utworze); 28) wybrane teksty z aktualnych numerów miesięczników oraz kwartalników literackich i kulturalnych. Dziennik Ustaw – 36 – Poz. 467 39) George Orwell, Rok 1984; 40) Józef Mackiewicz, Droga donikąd (fragmenty); 41) Sławomir Mrożek, Tango; 42) Marek Nowakowski, Raport o stanie wojennym (wybrane opowiadanie); Górą „Edek” (z tomu Prawo prerii); 43) Jacek Dukaj, Katedra (z tomu W kraju niewiernych); 44) Antoni Libera, Madame; 45) Andrzej Stasiuk, Miejsce (z tomu Opowieści galicyjskie); 46) Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie (z tomu Gra na wielu bębenkach); 47) Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem (fragmenty); 48) wybrane utwory okresu stanu wojennego; 49) powojenna piosenka literacka – wybrane utwory Ewy Demarczyk, Jacka Kaczmarskiego, Wojciecha Młynarskiego, Agnieszki Osieckiej oraz wybrane teksty Kabaretu Starszych Panów.

1)Bryllok = okularnik