Lędziny: „Szłapcugiym bez gruba” – rozmowa z Moniką Kostyrą, liderką projektu

„Szłapcugiym bez gruba”, czyli odkrywanie „Starego Piasta”, zapomnianej lędzińskiej kopalni

Powiatowa Biblioteka Publiczna w Lędzinach została beneficjentem programu Kultura-Interwencje. Edycja 2024, ogłoszonego przez Narodowe Centrum Kultury finansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Rozmowa z liderką projektu, Moniką Kostyrą.

– Ile ministerialnych środków udało się pozyskać?

Na realizację zadania pn. „Szłapcugiym bez gruba” biblioteka uzyskała środki w kwocie 24 tyś. zł.

– Jaki jest cel tego projektu?

Ma on udokumentować miejsca pracy i życia społecznego lokalnej społeczności oraz upowszechnić wiedzę na temat historii i tradycji górniczej w Lędzinach.

– Czymu akurat „Szłapcugiym bez gruba”?

Bo szłapcugiym to po śląsku iść piechotą, która w zestawieniu ze słowem “gruba” czyli kopalnia tworzy wyrażenie: “Wędrówka przez kopalnię”. Chodzi o zarówno o wędrówkę w sensie dosłownym, wokół pogórniczych zabudowań kopalni “Piast” w Lędzinach jak i przyjrzenie się historii tego zakładu, niegdysiejszej “matce żywicielce” wielu mieszkańców dzisiejszego powiatu bieruńsko-lędzińskiego.

– Jaka jest historia tej gruby (kopalni)?

Zapoczątkował ją szyb Matylda uruchomiony już w 1842 r.. Niestety olbrzymi napływ wód gruntowych spowodował zamknięcie go już 3 lata później. Wydobycie w Matyldzie zostało wznowione dopiero pół wieku później. Kopalnia o nazwie Heinrichsfreude („Radość Henryka” – od imienia księcia pszczyńskiego Jan Henryka XI) „fedrowała” czarne złoto od 1893 r. do 1925 r., po czym jej pole eksploatacji oraz zabudowania przejęła nowa kopalnia o nazwie „Szyby Piasta” funkcjonująca czasie II wojny światowej jako „Piastschachte”. Za początkowego PRL-u „Piast” przodował w wydobyciu, a w latach 60. był jedną z najnowocześniejszych kopalń w Jaworznicko-Mikołowskim Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego. W 1972 r. lędzińska kopania została włączona do KWK Ziemowit jako Ruch Piast. Jej ostateczna likwidacja nastąpiła w 2001 r.

– Jaki był wpływ kopalni Radość Henryka, a następnie „Szyby Piasta”/Piast na Lędziny i jej mieszkańców?

Ogromny. Dzięki nim możliwe stało się uprzemysłowienie Lędzin, które ze wsi rolniczej przeobraziły się w osadę górniczą, a następnie obecne miasto. To stało się stosunkowo późno, jeśli porównać się z innymi, prężniejszymi ośrodkami górniczymi, ale na to zapóźnienie miała wpływ niedoinwestowanie pierwszej kopalni i zamknięcie jej na pół wieku. Na dobrą sprawę pokłady węgla są eksploatowane masowo, na skalę przemysłową w Lędzinach dopiero od końca XIX wieku, choć pierwsze informacje o pokładach węgla między Lędzinami a Hołdunowem pochodzą z 1842 roku. Dwa lata później uruchamia się pierwszą kopalnię, silnie związaną z losami kolejnych pokoleń mieszkańców obecnego powiatu bieruńsko-lędzińskiego i okolic. Jednak to głównie mieszkańcy Lędzin od blisko dwóch wieków doświadczają szerokich przemian kulturowych i środowiskowych spowodowanych rozpoczęciem wydobycia węgla kamiennego na tym terenie. W tym czasie tradycje górnicze na dobre zagościły w domach mieszkańców wsi, która powoli, z typowo rolniczej stawała się dziś liczącym blisko 16,5 tyś. mieszkańców miastem metropolii górnośląskiej.

– „Stary Piast” już dawno nie istnieje. Gdzie więc odbywać się będzie ten spacer śladami pierwszych lędzińskich kopalni?

Wszystkie nasze działania rozgrywają się w przestrzeniach nieistniejącej kopalni “Piast”, które zlokalizowane są właśnie w sąsiedztwie siedziby Biblioteki Powiatowej przy ul. Lędzińskiej 24. To taki dobry symbol naszych czasów, że kultura znalazła siedzibę w postindustrialnym obiekcie. Ale takich śladów jest więcej. Będziemy je eksplorować w czasie naszych spacerów terenowych i wykładów. Nie ukrywam, że liczymy na obecność i aktywne uczestnictwo mieszkańców Lędzin – ale nie tylko – i wspólne odkrywanie przeszłości „Starego Piasta”. Mam nadzieję, że wszystkie te wydarzenia, jakie realizujemy w ramach projektu, wzbogacą naszą wiedzę historyczną, zintegrują naszą społeczność i przywrócą pamięć o tej kopalni której NIE NALEŻY UTOŻSAMIAĆ z kopalnia Piast w Bieruniu. Ona jest o wiele młodsza i nie ma nic wspólnego z naszą, lędzińską, o ponad stuletniej tradycji.

– Jakie jest więc to kalendarium wydarzeń, które nasz czekają?

Pierwszym wydarzeniem, inaugurującym cały projekt jest wykład prof. Ryszarda Kaczmarka, historyka UŚ, specjalisty w zakresie historii Śląska, pn. Od Matyldy do Szybów Piasta. Historia pierwszej kopalni w Lędzinach, obejmujący zarys historyczny kopalni “Piast” w Lędzinach, genezę jej powstania, rozwój, wpływ na strukturę społeczną miejscowości, ukazujący tło wydarzeń na arenie ogólnopolskiej i międzynarodowej. Spotkanie to odbędzie się w Centrum Usług Społecznych w Lędzinach, przy ul. Lędzińskiej 24a. Siedziba CUS to przykład wykorzystania zabudowań industrialnych i ich pomyślnej rewitalizacji. Obiekt ten był niegdyś budynkiem maszyny wyciągowej szybu „Piast II”, dziś służy osobom ze szczególnymi potrzebami; na co dzień podopiecznym Domu Dziennego Pobytu dla seniorów. Jest on dostosowany do osób z niepełnosprawnością ruchową i słuchową (pętla indukcyjna). Prelekcja ta ma charakter otwarty i odbędzie się 18.09.br o godz. 11.00.

Kolejnymi punktami w ramach projektu są zaplanowane dwa wyjścia plenerowe  w 2-ch grupach integracyjnych:
– pierwszą grupę stanowić będą seniorzy Dziennego Domu Pobytu i Klubu Seniora w Centrum Usług Społecznych w Lędzinach oraz uczniowie 8. klasy SP nr 1 z OI im. Karola Miarki w Lędzinach a także chętni sympatycy regionalnej historii. Wyjście poprzedzone będzie krótką prelekcją Józefa Wisiorka, byłego górnika kopalni “Ziemowit”, tłumacza utworów literackich oraz pieśni na gwarę śląską, miłośnika i znawcę śląskiej tradycji
– drugą grupę stanowić będą członkowie Klubu Turystyczno-Historycznego im. Bogusława Żogały oraz uczniowie klasy fotografii Powiatowego Zespołu Szkół w Lędzinach. Wyjście to poprzedzi prelekcja dr Grzegorza Sztolera, dziennikarza, historyka archiwisty, badacza dziejów ziemi pszczyńskiej, autora książek i artykułów o tematyce regionalnej.
Oba te wydarzenia będą odbywały się na terenach po byłej kopalni “Piast” należących obecnie do Starostwa Powiatowego w Bieruniu oraz Urzędu Miasta w Lędzinach, wokół zachowanych zabudowań po kopalni „Piast”. Wyjścia te odbędą się 20.09 i 27.09 o godz. 10.00.

Wydarzeniem końcowym wieńczącym wszystkie działania projektu będzie udostępniana w CUS, PBP oraz PZS w Lędzinach wystawa zdjęć archiwalnych i współczesnych (fot. Sławomir Bielak) dokumentująca zachowane ślady po kopalni „Piast”, zabudowania przemysłowe, dziś obiekty użyteczności publicznej tj. Urząd Miasta, Ośrodek Rekreacyjno-Sportowy czy Powiatowe Centrum Społeczno-Gospodarcze w Lędzinach a także budynki mieszkalne byłych pracowników kopalni.

Wernisaż wystawy odbędzie się 17.10.br o godz. 17.30 w CUS w Lędzinach.

– Widzę, że czeka nas prawdziwa historyczna biesiada! Pozostaje nam tylko zatem czekać i zaprosić wszystkich do wspólnego odkrywania kart naszej wspólnej historii!

– Dokładnie tak. Nie zawiedźcie nas kochani😊