Jan Hahn: Jan Jerzy Hohenzollern

2 marca 1624 roku zmarł w Lewoczy Jan Jerzy Hohenzollern. Zdecydowanej większości Ślązaków (o reszcie obywateli Polski nie mówiąc), informacja ta nie mówi nic i jak się to kolokwialnie mówi: nie rusza ich. A przecież mowa jest o postaci wielkiej, która dla Tarnowskich Gór i dla Śląska znaczy bardzo wiele. Człowiek ten wywarł istotny wpływ na przebieg wojny trzydziestoletniej – wydarzenia, które diametralnie zmieniło obraz Europy: polityczny, społeczny i religijny. Śląsk znalazł się w centrum tych doniosłych i wyjątkowo krwawych wydarzeń i poniósł ich straszliwe konsekwencje: śmierć wielu jego mieszkańców, spustoszenia, nędzę i zniewolenie. Tak ważny okres w dziejach ludzkości, nie ma żadnego odzwierciedlenia w nauce historii w polskich szkołach. To skandal, że z uwagi na to, że Polska znalazła się na uboczu działań wojennych, śląskie dzieci od pokoleń nie wiedzą o tych czasach nic!

Książę karniowski, władca Bytomia i Tarnowskich Gór dalej, wzorem swych przodków rozwijał nasze miasto, które wielkością i znaczeniem przerosło Bytom, gdzie złoża srebra już dużo wcześniej zostały wyczerpane. W mieście wyróżniała się bogactwem i znaczeniem warstwa gwarków. Nie byli to dawni górnicy, jak myśli się powszechnie. Byli to przedsiębiorcy inwestujący w kopalnie i żupy i czerpiący z nich zyski. Gwarkami byli książęta, szlachta, mieszczanie, a nawet chłopi – miejscowi i cudzoziemcy (gwarkiem był kanclerz króla Polski Krzysztof Szydłowiecki). Z wolna jednak do głosu zaczęli dochodzić mieszczanie, na czele z burmistrzem, wywodzący się z warstwy kupców i rzemieślników. Zaczęły powstawać pierwsze organizacje cechowe: krawców i szewców. W 1608 roku zakupione zostały dwie wsie – Lasowice i Sowice. W tym samym roku Jan Jerzy przybył do Tarnowskich Gór, by otworzyć uroczyście nową siedzibę władz miasta i państwa bytomskiego (Rynek 14). W 1617 roku za bramą gliwicką rozpoczęto budowę kościoła św. Jakuba Apostoła (dziś św. Anny).

Sejm Śląski w październiku 1618 roku postanowił wysłać połowę wojsk śląskich pod dowództwem Jana Jerzego Hohenzollerna na pomoc powstaniu czeskiemu. 31 VII powstała konfederacja, która pod znakiem religii ewangelickiej grupowała Czechy, Morawy, Śląsk, Górne i Dolne Łużyce, Dolną i Górną Austrię, a od marca 1620 roku także Węgry. Wyborem Fryderyka, elektora palatyńskiego na króla czeskiego, stany nadały jej charakter związku państwowego, opartego na unii personalnej z pełną autonomią krajów związkowych. Na czele rządu śląskiego stanął książę brzeski Jan Krystian z dynastii Piastów – starosta generalny Śląska. Wodzem naczelnym ochotniczej, powstańczej armii śląskiej został pan Bytomia i Tarnowskich Gór – Jan Jerzy Hohenzollern. Połączone siły powstańcze, po pozyskaniu nowego sojusznika – Bethlena Gabora, który ogłosił się królem Węgier, przystąpiły do oblężenia Wiednia. Gabor musiał się jednak spod Wiednia wycofać, gdyż jego rodzinny Siedmiogród pustoszony był przez polską armię najemną – lisowczyków. Lisowczycy (ze Stefanem Czarnieckim), o których Wikipedia pisze: „wyróżniali się okrucieństwem i zamiłowaniem do rabunków. Mieli zwyczaj zabijać każdego napotkanego przechodnia, by nie pozostawiać żadnych świadków”, w drodze na Siedmiogród spustoszyli strasznie Morawy. W niektórych opracowaniach ich napad na Siedmiogród nazywany był „pierwszą odsieczą wiedeńską”.

Po klęsce pod Białą Górą Śląsk stawiał dalej opór. Na progu 1621 roku powstańcza Armia Śląska zadała wojskom cesarskim ciężkie straty w okolicach Zgorzelca i Żytawy. W lipcu wyruszyła na południe Górnego Śląska i po drobnych starciach w okolicy Fulneku i Ostrawy zajęła księstwa: karniowskie, opawskie i cieszyńskie. Następnie Ślązacy wkroczyli na Morawy, gdzie posiłkowani czeską jazdą , rozgromili silne ugrupowanie wojsk cesarskich w Nowym Jiczynie. Pod koniec 1621 roku główne siły powstańcze wkroczyły na Słowację, gdzie połączyły się z wojskami z Siedmiogrodu. W odpowiedzi rada wojenna w Wiedniu przerzuciła na Morawy znaczną część sił katolickich. W efekcie Bethlen Gabor wycofał się z koalicji, a w zamian za to i rezygnację z tytułu króla Węgier, otrzymał księstwo opolsko-raciborskie. W tej sytuacji wycofali się też Morawianie. Powstańcy śląscy prawie, że osamotnieni, ograniczali się do drobnych potyczek. Czesi bronili się w Kłodzku. Z odsieczą przyszli im śląscy chłopi, którzy zablokowali pułk cesarski Liechtensteina. Wówczas biskup wrocławski Karol von Habsburg wezwał na pomoc lisowczyków, którzy krwawo rozprawili się z heretykami i odszczepieńcami. Wcześniej zrównali z ziemią dużą część Górnego Śląska i Księstwo Oleśnickie. Połączone siły niemiecko-polskie spacyfikowały Kotlinę Kłodzką i zdobyły samo Kłodzko. Jednocześnie jednak porozumienie z cesarzem Habsburgiem zerwał Bethlen Gabor i podjął z nim walkę. Cesarz pozbawił Gabora i Jana Jerzego wszystkich ziem na Śląsku, ponadto tego drugiego skazał na banicję. Po zawarciu pokoju w 1622 przez cesarza i Bethlena Gabora, po podpisaniu układu między cesarzem a stanami śląskimi Jan Jerzy Hohenzollern zdał dowództwo, Ślązacy złożyli broń i w dalszym ciągu tej najkrwawszej z wojen zachowali neutralność. Ironia losu sprawiła, że Jan zmarł w Lewoczy – w spiskim mateczniku rodu Henckel von Donnersmarck, który po nim rządził Bytomiem i Tarnowskimi Górami do 1945 roku.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

I tak w zarysie wyglądała historia. Krwawa, waleczna, pełna zwrotów sytuacji i pełna krwistych bohaterów – jak w najlepszym serialu! W dodatku nasza historia – naszej ziemi. A nam od dziesiątków lat każe się śledzić losy Pułaskiego pod Savannah, czy Chodkiewicza – starosty generalnego żmudzkiego i pana na Nowej Myszy!

Jan Hahn – Prezes Przymierza Śląskiego. Autor wydawnictw związanych z historią i kulturą Śląska: „Ilustrowana historia Śląska w zarysie”, „Lux ex Silesia”, „Śląsk w Europie”. Pisze artykuły do prasy lokalnej („Gwarek”, „Montes Tarnoviciensis”) i regionalnej („Nowiny Rybnickie”). Z wykształcenia filolog słowiański (serbskochorwacki na UJ). Tłumacz z tego języka.