Innowacyjny Śląsk przyszłości – Ekōnōmijŏ Ślōnzŏki!

W ostatnich latach śląski dyskurs polityczny zdominowały kwestie tożsamościowe i kulturowe. I dobrze! Zmarginalizowano jednak kwestie społeczno-gospodarcze, a to one w większym stopniu zdeterminują losy naszej śląskiej ojczyny. W żadnym wypadku nie należy wartościować tych kwestii i ich sobie przeciwstawiać. Należy jedynie zadbać o odpowiednią równowagę pomiędzy kwestiami kulturowymi, a społeczno-gospodarczymi. Dlatego już dziś musimy sobie wprost postawić kilka pytań –  czy Śląsk pod względem ekonomicznym ma przyszłość i czy może być regionem innowacyjnym.

Śląska tragedia XXI wieku

Górny Śląsk, jako region, jest dziś po raz kolejny na dziejowym zakręcie. Ponownie, istotą czekającej nasz Hajmat zmiany są kwestie socjalne, powiązane z dystrybucją dóbr, rozwarstwieniem społecznym i wykluczeniem ekonomicznym. Śląsk, rozumiany tutaj jako województwo śląskie, wciąż zajmuje jeszcze drugie miejsce pod względem liczby ludności oraz pod względem udziału w generowaniu ogólnokrajowego produktu krajowego brutto (PKB).  Gorzej wypada województwo śląskie jeżeli chodzi o PKB na głowę mieszkańca, gdzie przegrywa z województwem mazowieckim, dolnośląskim i wielkopolskim. To, co jednak przeraża i napawa sceptycyzmem, to dane dotyczące migracji ludności i kryzysu demograficznego, w połączeniu z niską innowacyjnością regionu. Województwa śląskie i opolskie są najszybciej wyludniającymi się i jednocześnie najszybciej starzejącymi się obszarami w Polsce. Jedną z głównych przyczyn są postępujące od lat powojennych wysiedlenia i migracje ludności śląskiej do krajów niemieckojęzycznych. Z drugiej strony, pomimo bycia drugim największym województwem pod względem liczby ludności i udziału w PKB krajowym na osobę, województwo śląskie zajmuje dopiero 5 miejsce w rankingu Indeks Millennium, oceniającym innowacyjność regionów.  Jeszcze gorzej jest w przypadku wskaźnika GERD, określającego wartość nakładów wewnętrznych na działalność badawczo-rozwojową w stosunku do PKB na mieszkańca. Tutaj województwo śląskie zajęło 9 miejsce w Polsce 2018 roku. W Rankingu Uczelni Akademickich w 2021 najlepszą śląską uczelnią była Politechnika Wrocławska, która zajęła 6 miejsce. Z górnośląskich uczelni najwyżej w rankingu Perspektyw znalazła się, na 13 miejscu, Politechnika Śląska. Biorąc pod uwagę dalekie miejsca wszystkich polskich uniwersytetów w rankingach światowych, jak np. Academic Ranking of World Universities (ARWU) – Lista Szanghajska, stawia to nasz region na szarym końcu akademickiej mapy świata, z Wrocław University of Science and Technology w końcowym przedziale miejsc 901-1000. W ten oto sposób, Śląsk z jednego z największych ośrodków przemysłowych Europy, oraz regionu, którego stolica posiadała jeden z najprężniejszych Uniwersytetów obszaru niemieckojęzycznego, przekształca się stopniowo w wyludniały, postindustrialny i peryferyjny pod względem akademickim i innowacyjnym region. Oprócz zagrożenia utraty tożsamości kulturowej, dziś Śląsk i wszyscy jego mieszkańcy stają przed widmem upadku gospodarczego i stopniowej degradacji do rolniczo-poprzemysłowej pustki pomiędzy Wrocławiem, a Krakowem.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Młodzi innowatorzy przyszłością Śląska

Kluczami do sukcesu gospodarczego regionu są dwa obszary działań. Pierwszy to zachęcenie ludzi młodych, aby na Śląsku zostawali oraz aby na Śląsk przyjeżdżali – tutaj pracowali, zakładali rodziny i rozwijali swoje pasje. Drugim wyzwaniem jest stworzenie owym młodym ludziom takiego środowiska, w którym będą mogli realizować się zawodowo, rozwijać naukowo oraz zapewnić sobie odpowiednią równowagę życiową, a swoim rodzinom odpowiednie zabezpieczenie finansowe. A zatem największym kapitałem Śląska powinni być ludzie i środowisko, w którym żyją. Bezwzględnym kluczem do śląskiego sukcesu w przyszłości są  szczególnie ci młodzi, ich edukacja, rozwój zawodowy, odpowiednia praca i zaplecze socjalne z tej pracy płynące. A zatem patrząc na innowacje, nie możemy myśleć tylko o grantach naukowych, badaniach, wynalazkach i odkryciach. Musimy przede wszystkim opracować odpowiednie założenia i cele regionalnego ekosystemu powiązań edukacji, rynku pracy, polityki społecznej oraz mieszkaniowej. Wyjątkowe miejsce w tym regionalnym ekosystemie powinny zajmować szkoły i uczelnie wyższe. Te wszystkie wyzwania zamykają się w jednym, tak obcym polskiej myśli politycznej słowie, jakim jest SYSTEM. System, który stworzy harmonijną całość od zabezpieczenia społecznego rodzin, przez edukację dzieci, kształcenie akademickie młodzieży i rozwój naukowców, po rynek pracy, będący w stanie tych ludzi mądrze zagospodarować, aby czuli się bezpiecznie. To systematyczna praca i systemowe planowanie działań. System, który nie będzie sumą doraźnych rozwiązań i łatania dziur oraz działania od wyborów do wyborów. Innowacyjny system to również odpowiednia kultura społeczna, która  w dobie narastających procesów migracyjnych i globalizacyjnych musi wypracować inkluzywną formę społeczeństwa otwartego, akceptującego wielokulturowość. Tylko takie społeczeństwo regionalne, które może adhezyjnie przyciągać młodych, zdolnych ludzi z różnych kultur, będzie gwarantem odpowiedniej mobilności naukowej i zawodowej oraz może być atrakcyjne dla inwestorów.

Wykorzystując nasze śląskie atuty tradycyjnej pracowitości i ordnungu, zaplecze regionu „jeszcze” przemysłowego, wielonarodowościowy i wielojęzyczny kod kulturowy Śląska oraz jego położenie w sercu Europy Środkowej, możemy śmiało i świadomie planować naszą śląską przyszłość.

Konkurs Innowacyjny Śląsk Przyszłości 

Właśnie planowanie przyszłości i przyszłych działań stoi u podstawy idei konkursu Stowarzyszenia REGIOS.  Stawiając w centrum naszego myślenia ludzi młodych i poszukując odpowiedzi o innowacyjność społeczno-gospodarczą, zrodził się pomysł konkursu skierowanego do uczniów szkół średnich województwa śląskiego i opolskiego. Z jednej strony ma on pobudzić młodych ludzi do myślenia o świecie z punktu widzenia regionu, który zamieszkują, z drugiej strony do myślenia o gospodarce w sposób innowacyjny i po trzecie poszukiwania tych innowacji w miejscach nieoczywistych. Konkurs ten ma pobudzić  dyskusję o przyszłości Śląska, także tej przyszłości społeczno-gospodarczej. Kluczowym jest, aby mieszkańcy Śląska uświadomili sobie, że o sprawach wielkich mogą, ba, a nawet powinni dyskutować i pisać wszyscy obywatele naszego regionu. Prawdziwa, regionalna demokracja to oddolne działanie i angażowanie się w działania na rzecz naszych małych ojczyzn, a nie oczekiwanie na gotowe rozwiązania, spływające niczym dopust z centrali administracyjnych  czy rządowych. Chcemy, aby bierne czekanie i przyjmowanie ćwierć reform, przekształcić w dalekosiężne myślenie i aktywne działania na rzecz naszej śląskiej, regionalnej ojczyzny.

Praca konkursowa to pięciostronicowy esej, podzielony na 3 części: Część 1. Moja diagnoza dla Śląska w 2022 roku; Część 2. Najważniejsze wyzwania dla Śląska; Część 3. Śląsk w 2050 roku. Przesłane prace  będą ocenione pod względem formalnym, a następnie merytorycznie przez komisję konkursową. W skład komisji wchodzą między innymi Prof. Wojciech Browarny z Uniwersytetu Wrocławskiego, Dr Paweł Popieliński z Instytutu Studiów Politycznych PAN i Dr Tomasz Hutsch z SGGW, pełniący rolę Lidera Zespołu Programowego REGIOS oraz Tomasz Skowron, Lider Zespołu Strategicznego REGIOS. Laureaci konkursu otrzymają między innymi nagrody rzeczowe. Wszyscy zainteresowani znajdą więcej informacji na stronie konkursu https://regios.org.pl/index.php/isp-1/.

Ważnym jest, aby to młodzi ludzie wypowiedzieli się w jakim regionie chcą żyć, co jest dla nich ważne i czego oczekują od decydentów. To oni powinni być punktem odniesienia, dzisiaj powstających planów i strategii, a nie najbliższe wybory. Dlatego głos w tym konkursie należy przede wszystkim do ludzi młodych.

Innowacyjność niejedno ma imię

Najczęściej kojarzymy innowacje z postępem gospodarczym i odkryciami naukowymi,  czy szeroko rozumianym rozwojem. Warto również zwrócić uwagę na innowacje organizacyjne, administracyjne, edukacyjne, cyfrowe czy społeczne, a nawet kulturowe. Wszystkie one mogą wpłynąć na rozwój regionu poprzez odwrócenie niekorzystnych zjawisk demograficznych, związanych z wyludnianiem się naszego Hajmatu. To te innowacje, mogą uczynić region lepszym miejscem do życia, to one przyciągną pracowników, za nimi przedsiębiorców i w końcu inwestorów. Dziś wskaźnik PKB przestaje być najbardziej wymiernym kryterium rozwoju, a zastępują go te mierniki, uwzględniające w swych algorytmach ocenę dobrostanu i szczęścia, jak chociażby Wskaźnik zadowolenia z życia (ang. Satisfaction with Life Index, SLI). Należy zwrócić uwagę, iż w XXI wieku kluczowym obszarem innowacji staje się sektor ochrony środowiska, klimatu i przyrody. W tym wymiarze innowacje nie spełniają już tylko funkcji rozwojowej, ale stają się wręcz egzystencjalną koniecznością. Ich znaczenie jest szczególnie ważne dla ośrodków postprzemysłowych, jakim jest GOP w województwie śląskim, ale także dla rolniczych obszarów śląska, szczególnie województwa opolskiego.

Podstawą dla tworzenia i wzrastania innowacji jest odpowiedni transfer wiedzy do codziennej praktyki. Naturalnymi hubami wiedzy i zasobami know-how w naszych regionach są ośrodki akademickie, a jej nośnikami ludzie młodzi, przepływający z systemu kształcenia na rynek pracy. Widzimy jednak liczne bariery w sprawnym i efektywnym wspieraniu lokalnego i regionalnego środowiska społeczno-gospodarczego przez ośrodki akademickie. Jedną z głównych przyczyn takiego stanu rzeczy jest centralne zarządzanie szkolnictwem wyższym z poziomu rządowego i niski stopień interakcji uczelni wyższych z samorządami i wspólnotami regionalnymi. Jednym z kluczowych wyzwań jest uczynienie z uczelni wyższych trwałego elementu regionalnej pajęczyny zależności, obejmujących edukację, rynek pracy i pracodawców. Jednym z kluczowych zagadnień, które Stowarzyszenie REGIOS chce podjąć, jest ewolucja systemu kształcenia, w tym szczególnie szkolnictwa wyższego, do modelu mechanizmów wolnorynkowych. Modelu, w którym właścicielski udział w sektorze edukacji, nauki i badań będzie zdywersyfikowany pomiędzy władzę centralną, władze samorządowe i prywatny kapitał. Zatem, chcąc zmieniać Śląsk i czynić go miejscem innowacyjnym, musimy zacząć od ludzi młodych!

Dr Tomasz Hutsch

Ślōnzŏk narodzōny w Ôleśnie na Gōrnym Ślōnsku, terŏzki miyszkŏ we Warszawie. Je czōnkym forsztandu Stŏwarziszyniŏ REGIOS, w kerym koordynuje zespołu ôd programu. Założōł Facebookowŏ zajta „Hajmaty”.  Na bez tydziyń arbajci jako wykłŏdowca akadymicki weterynaryje, a dŏchtōr-patolog we laboratorium.