Horst Bienek – „Podróż w krainę dzieciństwa / Reise in die Kindheit”
Po raz kolejny w rocznicę śmierci Horsta Bienka jedna z jego książek ukazał się w wersji audio. Dzięki wsparciu Instytutu Goethego w Warszawie tym razem udało się nagrać audiobooka nie tylko w języku polskim, ale i w języku niemieckim.
Horst Bienek wskutek zmian, jakie niewątpliwie zaszły na Śląsku po zakończeniu II wojny światowej, w październiku 1945 roku złożył podanie o wyjazd. Prawie 30 lat później rozpoczął pisanie Tetralogii Gliwickiej– serii, dzięki której znów powrócił do heimatu. Budował ten świat na podstawie własnych wspomnień z dzieciństwa, przywołując tym samym słowa- czy to polskie, czy śląskie- których forma może budzić dziś zdziwienie. Był niemieckojęzycznym Ślązakiem, więc granica między polszczyzną a lokalnym etnolektem raczej nie była dla niego zbyt wyraźna. Śląsk lat trzydziestych ubiegłego wieku możemy określić jako tygiel językowo-narodowościowy- mowa Gliwiczan tamtego okresu mogłaby stać się tematem zapewne niejednej ciekawej lingwistycznej pracy naukowej. To skomplikowanie językowe okazało się być poważnym wyzwaniem dla tłumaczy- niestety książki śląskich autorów często trafiały na biurko tych, którzy tego regionu nie znają (tak działo się również w przypadku tłumaczeń Janoscha). Porównując oryginał z przekładem trudno nie pomyśleć o angielskim terminie „lost in translation”- utracone w tłumaczeniu (za przykład niech posłuży „wasserpolnisch” przetłumaczone na „polski”). Pod tym względem nie można traktować książek Bienka jako bibliografii językoznawczej.
W trakcie prac nad kolejnymi częściami Tetralogii Bienek otrzymywał zaproszenia do odwiedzin w Polsce. Odrzucał je jednak bojąc się konfrontacji Śląska ze swojej wyobraźni z rzeczywistością. Dopiero po ukończeniu cyklu zgadza się na udział w zdjęciach do filmu dokumentalnego Gliwickie dzieciństwo dla niemieckiej telewizji ZDF. Ten dwutygodniowy, bardzo emocjonujący pobyt w małej ojczyźnie zostanie uwieczniony w książce Powrót w krainę dzieciństwa. Ulice, place, domy przenoszą Bienka w przeszłość. Powracają bolesne wspomnienia z rodzinnego domu, szkoły, czasów wojny. Przypominają się pierwsze wizyty w kinie, spacery z matką, wizyty w kawiarni, uroczystości kościelne czy fascynujące dla młodego człowieka wystawy sklepowe. Wracają ludzie- pierwowzory postaci uwiecznionych w Tetralogii.
Muszę przyznać, że podczas prac nad audiobookiem wyjątkowo zaciekawiły mnie opisy zabaw autora z młodości. Zdanie Kto dziś jeszcze wie, co to jest hulajnoga? wydało mi się z perspektywy roku 2024 na tyle dziwne, że musiałem potwierdzić je w oryginalnej, niemieckojęzycznej wersji książki. Zastanawiając się nad tym zapisanym w 1987 roku sformułowaniem, wróciłem pamięcią do swojego dzieciństwa lat osiemdziesiątych. Uświadomiłem sobie, że był to okres, w którym hulajnogi rzeczywiście zniknęły. Jeździliśmy na rowerach, wrotkach, ale hulajnoga musiała odczekać jeszcze przynajmniej dwie dekady na swój wielki powrót.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Książka Horsta Bieńka, choć bardzo osobista, ma jednak pewien wymiar uniwersalny. Im więcej mamy wiosen w życiorysie, tym bardziej ważne stają się wspomnienia, wracamy do miejsc dzieciństwa, do rodzinnych opowieści, do miejsc, które wtedy odwiedzaliśmy, próbujemy odtworzyć dawne smaki.
„Nie, nie możemy już powrócić do domu dzieciństwa. Ale to dzieciństwo możemy sobie wyobrazić. Możemy je opisać i w ten sposób zatrzymać. Utracone raje są prawdziwymi rajami, pisał Marcel Proust. Utracone dzieciństwo jest prawdziwym dzieciństwem. A ono istnieje, będzie istnieć, dopóki sięgać będziemy do niego pamięcią”. (Podróż w krainę dzieciństwa. Spotkanie ze Śląskiem).
Horst Bienek
Podróż w krainę dzieciństwa.
Spotkanie ze Śląskiem.
Z niemieckiego przełożyła Maria Podlasek-Ziegler.
Nagranie sfinansowane zostało przez Goethe Institut w Warszawie.
Czyta: Klaudiusz Kaufmann
Muzyka: Kwartet smyczkowy Altra Volta https://www.av-kwartet.art.pl
Jacek Dzwonowski – skrzypce
Leszek Sojka/Jacek Heczko – skrzypce
Aleksandra Marko-Lech – altówka
Michał Lech – wiolonczela
Realizacja nagrań: Patrick Multan Sound Concept
Horst Bienek
Reise in die Kindheit.
Wiedersehen mit Schlesien
Nagranie sfinansowane zostało przez Goethe Institut w Warszawie.
Czyta: Klaudiusz Kaufmann
Muzyka: Kwartet smyczkowy Altra Volta https://www.av-kwartet.art.pl
Jacek Dzwonowski – skrzypce
Leszek Sojka/Jacek Heczko – skrzypce
Aleksandra Marko-Lech – altówka
Michał Lech – wiolonczela
Realizacja nagrań: Patrick Multan Sound Concept
W audiobooku zostały wykorzystane następujące utwory:
– Mondnacht motyw przewodni audiobookla skomponowany przez Marcina Dzwonowskiego do wiersza J. von Eichendorffa (J.Dzwonowski/J.Heczko/A.Marko-Lech/M.Lech). W finale książki utwór zaśpiewany przez Klaudiusza Kaufmanna.
– utwory, które pojawiały się w Tetralogii Gliwickiej:
Summer (temat zaczerpniety z La quattro stagioni): kompozycja i aranżacja Jacek Dzwonowski (J.Dzwonowski/L.Sojka/A.Marko-Lech/M.Lech)
Nokturn Cis moll Fryderyka Chopina- aranżacja Michał Lech
Ruht wohl, ihr heiligen Gebeine z Pasji według św. Jana J.S. Bacha BWV 245- aranżacja Kwartet Altra Volta (J.Dzwonowski/J.Heczko/A.Marko-Lech/M.Lech)
Preludium e-moll Op.28 nr 4. Fryderyka Chopina, aranżacja Jacek Dzwonowski (J.Dzwonowski/J.Heczko/A.Marko-Lech/M.Lech)
Bachtango (temat zaczerpnięty z II Preludium I Fugi C-moll J.S. Bacha, Tom I WTK): kompozycja i aranżacja Leszek Sojka (J.Dzwonowski/L.Sojka/A.Marko-Lech/M.Lech)
Cello Impressions: kompozycja i aranżacja Michał Lech https://www.lechmichal.eu/
Dreams: kompozycja Kwartet Altra Volta (J.Dzwonowski/L.Sojka/A.Marko-Lech/M.Lech)
Horst Bienek – niemieckojęzyczny Ślązak, poeta, pisarz, publicysta, tłumacz i reżyser filmowy. Urodził się 7 maja 1930 roku w Gliwicach, jako szóste dziecko w rodzinie robotnika kolejowego i nauczycielki muzyki. Swoje rodzinne miasto opuścił w 1946. Kolejny etap życia związał go z Niemcami Wschodnimi. W 1951 opublikował pierwsze utwory poetyckie i rozpoczął naukę w mistrzowskiej klasie u Bertolda Brechta. W tym samym roku został aresztowany przez służby bezpieczeństwa i skazany na 25 lat ciężkiej pracy w Workucie. Zwolniony w wyniku amnestii w 1955 osiedlił się w Niemczech Zachodnich. Pobyt w gułagu zaowocował powieścią Cela (1969). Rok później wyreżyserował film o tym samym tytule. W latach 1972-82 powstały kolejne tomy Tetralogii Gliwickiej. Na Śląsk pojechał dopiero 1987, co zaowocowało książką Podróż w krainę dzieciństwa. Przez wiele lat kierował Wydziałem Literatury w Bawarskiej Akademii Sztuki w Monachium. Zmarł 7 grudnia 1990 roku.
Klaudiusz Kaufmann – pochodzący ze Śląska aktor teatralny, filmowy i dubbingowy. Absolwent warszawskiej Akademii Teatralnej, który od debiutu w niemiecko-polskiej inscenizacji Romea i Julii w nadgranicznym Schwedt nad Odrą stale pojawia się w produkcjach obydwu krajów. Wśród nich m.in: Hochzeitspolka, Niebezpieczni dżentelmeni, Korona królów, czy Die Ermittlung. Od 2015 występuje jako Wiktor Król w niemiecko-polskim Polizeiruf 110/Telefon 110. Zagrał również w oscarowej: Strefie interesów Jonathana Glazera. Z olbrzymiej ilości dubbingowanych przez aktora filmów na szczególną uwagę zasługuje Madagaskar, gdzie jego głosem przemawia zebra Marty. Od maja 2015 roku prowadzi pisanego po śląsku bloga kulinarnego Chop w kuchni.
Kwartet Smyczkowy Altra Volta- jeden z najbardziej wszechstronnych zespołów wykonujący muzykę klasyczną, współczesną, filmową, folkową, rozrywkową i improwizowaną. Kwartet powstał w 1998 r. w Katowicach. Tworzą go skrzypkowie: Jacek Dzwonowski i Leszek Sojka (od 2022 Jacek Heczko), altowiolistka Aleksandra Marko-Lech, wiolonczelista Michał Lech – absolwenci Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach. Zespół gościł na scenach koncertowych i festiwalowych w Niemczech, Francji, Hiszpanii, Włoszech, Watykanie, Szwajcarii, Słowacji, Turcji, Litwie, Białorusi, Holandii, Egipcie, Indiach, Sri Lance, Kenii i Chinach.