Aleksander Lubina: Hail to thee, blithe spirit*

Z nieskrywaną przyjemnością polecam: REMEMBER TAM O’SHANTER’S MARE SPŌMNIJCIE SE TAMOWÃ KLACZKÃ
Wiersze i śpiywki Roberta Burnsa  ze ślōnskimi translacyjami ôd Mirka Syniawy
Kotōrz Mały 2016

Od wysłuchaniu wykładu pana Mirosława Syniawy o językach, gdzieś 10 lat temu, czytam jego tłumaczenia i książki oraz z uwagą słucham jego głosu w sprawach godki. W słowie od tłumacza Wierszy i śpiywek Roberta Burnsa  Syniawa pisze (Co w tym interesującym tekście  warte podkreślenia, bo godne głębokiego przemyślenia, to podkreśliłem):

„Nojważniyjszym, co gŏdka szkockŏ – germański Scots language abo Lowland Scots, a niy celtycki Scottish Gaelic – mŏ spōlnego z gŏdkōm ślōnskōm, je jejich, jak by to pedzieli dŏchtōr Artur Czesak, „niyôczywistość”. To prŏwda, że gŏdka szkockŏ je już ôd dobrych pŏru lŏt jynzykym regiōnalnym, a Ślōnzŏki na prōzno klupiōm durch w tyj sprawie na dźwiyrze polskego Sejmu, dyć miyndzy samymi Szkotami niy ma zgody co do tego, czy ta jejich gŏdka to je jynzyk, abo jyn dialekt jynzyka angelskego (i w tym tyż widać jakeś podobiyństwo). Sōm Robert Burns, ôd kerego wiersze znojdziecie w tyj ksiōnżeczce, pisoł chiefly in the Scottish dialect, jak to idzie widzieć na tytułowyj strōnie piyrszego wydaniŏ jego wierszy.”

O samym Burnsie pan Mirosław Syniawa pisze dalej:

„Burns urodziōł sie 25 stycznia 1759 roku w wiŏsce Alloway w Airshire. Chałpka, w keryj prziszoł na świat, stoji do terŏzka – dzisioj je w niyj Robert Burns Birthplace Museum. Bōł nojstarszym z siedmiu bajtli ôd siodłŏka Williama Burnesa abo Burnessa (ôd niego ôjciec pisoł swoje miano tak i tak) z Dunnottar i Agnes Broun, cery siodłŏka z Kirkoswald. Familijŏ żyła biydnie i przekludzała sie ciyngym z jednego statku do drugego z nadziejōm, że w tym nastympnym bydzie lepiyj. (…) Burnsowe bajtle do szkōł chodziyły rzŏdko – pisaniŏ, czytaniŏ, rachowaniŏ, historyje, geografije i religije uczōł ich nojczyńściyj ôjciec-samouk. Jyn bez trzi lata Burns chodziōł do szkoły Johna Murdocha w Alloway, kaj poznoł podstawy łaciny i francuskego. Czytoł za to bezma wszyjsko, co mu wpadło w rynce, a ku tymu rŏd suchoł beraniŏ ôd staryj piastunki Betty Davidson – z przeczytanych ksiōnżek i zapamiyntanych berōw wziyny sie niyskorzij tymaty niyjednego wiersza. (…) W „Atynach Pōłnocy” bōł przijmowany w nojlepszym tŏwarzystwie, dyć nojważniyjsze było nowe, rozszyrzōne wydanie jego wierszy (piyrsze miało 240 strōn, a druge już 368). Wziōn sie za nie William Creech, u kerego Burns poznoł Jamesa Johnsōna, co zbiyroł ludowe szkocke śpiywki. Burns napisoł do wydŏwanego bez Johnsōna dzieła „The Scots Musical Museum” moc nowych tekstōw do starych melodyj (na isto bōł autorym 177 śpiywek, sōm mu tyż ale przipisowane niykere wkludzōne tam bez miana autora). Drugŏ edycyjŏ jego wierszy wyszła w kwietniu 1787 roku. 1500 egzymplŏrzy rozeszło sie w subskrybcyji, 500 Creech przedoł w dwa dni, a Burns zarobiōł na tym 400 fōntōw. Z piyniyndzy tych ôbsztalowoł – co mu wystawiŏ dobry nōmer – dynkmal na grōb Roberta Fergussōna. (…) Jak Burns wrōciōł sie w roku 1788 do dōm, to ôżyniōł sie w kōńcu z Jean Armour, kerŏ zdōnżyła do tego czasu urodzić już sztwōrkã jego bajtli. Ôd tyj strōny życie ôd niego niy mōgło być dŏwane za muster, bo krōm tych sztyrech dziecek i piyńciorga, kere Jean urodziyła po ślubie, mioł jeszcze troje z inkszymi frelami, za co mu tyż niyjedyn prezbiteriański pastōr robiōł przeciepki. (…) Po śmierci sława Burnsa z roku na rok corŏz barzij rosła. Wszandy, kaj żyjōm wiynksze skupiska Szkotōw, stojōm tyż dynkmale szkockego nŏrodowego barda – w Szkocyji, Angliji, Kanadzie, USA, Australiji i Nowyj Zelandyji. Bydzie ich w cołkim świecie przez 50. W cołkim świecie sōm tyż Burnsowske kluby, w kerych 25 stycznia, w geburstak ôd poety, ôdbywajōm sie wieczerze Burnsowske, na kerych jy sie szkocke krupniŏki (haggis), pije „wodã życiŏ” (uisge beatha), suchŏ muzyki gajdŏszōw i recytuje wiersze. Już w  XIX stoleciu poezyjŏ Burnsa była tumaczōnŏ niy jyno na miymiecki, francuski, ruski, czeski, włoski, szwedzki, norweski i wyngerski, ale tyż na alymański, fryzyjski, Scottish gaelic, afrikaans i łacinã. I durch pokazujōm sie nowe przekłady – dwa lata tymu wydane były piyrszy rŏz galicyjske tumaczynia Raula Gōmeza Pato, terŏz zajś mŏcie w rynkach piyrsze ślōnske translacyje.”

Z czasów przed Burnsem niewątpliwie popularny byli Daniel Defoe – autor Robinsona Crusoe 1719 oraz Jonathan Swift – autor Podróży Guliwera.  Żadna z tych  książek nie została napisane dla dzieci – obie zdawać by  się mogło dziecko zrozumie. Zrozumie dziecko opowieść – z sensem i przesłaniem trudniej. Trzeba sobie zadać trochę trudu. Podobnie jest z Burnsem. Nie pisze dla grzecznych dzieci i takowe go rzadko śpiewają, wiedząc o czym tekst. Patrz poniżej:

AULD LANG SYNE

Chorus.
For auld lang syne, my dear,
For auld lang syne,
We’ll tak a cup o’ kindness yet,
For auld lang syne,

Should auld acquaintance be forgot,
And never brought to mind?
Should auld acquaintance be forgot,
And auld lang syne.

And surely ye’ll be your pint stoup,
And surely I’ll be mine;
And we’ll tak a cup o’ kindness yet,
For auld lang syne.

We twa hae run about the braes,
And pu’d the gowans fine;
But we’ve wander’d mony a weary fit,
Sin’ auld lang syne.

We twa hae paidl’d in the burn,
Frae morning sun till dine;
But seas between us braid hae roar’d
Sin’ auld lang syne.

And there’s a hand, my trusty fiere!
And gie’s a hand o’ thine!
And we’ll tak a right gude-willie waught,
For auld lang syne.

1788
(Piyrszy rŏz drukowane w: James Johnson, The Scots Musical Museum, v. 5, Edinburgh 1797).

Tekst sprzed 228 lat Syniawa przełożył na śląski jak poniżej:
ZA DŎWNE, DOBRE DNI

Refryn
Za dŏwne dni, przŏcielu mōj,
Za dŏwne, dobre dni,
Pōjdź, wypijymy jeszcze rŏz
Za dŏwne, dobre dni.

Mŏ stracić sie to, czymuś przoł,
Choć kajś w pamiyńci śpi?
Mŏ stracić sie to, czymuś przoł,
I dŏwne, dobre dni?

Isto ci lagã fōndnã rŏd,
Ty tyż rŏd fōndniesz mi
I wypijymy jeszcze rŏz
Za dŏwne, dobre dni.

Na gōrki drŏpali my sie
I rwać gyńsiczki szli;
Kans drōgi przeszoł kożdy z nŏs
Ôd tamtych, dŏwnych dni.

W rzyczce pływali my niy rŏz
I w słōńcu potym schli;
Morskŏ głymbina dzieli nŏs
Ôd tamtych, dŏwnych dni.

Jŏ ci, przŏcielu, rynka dōm,
Ty swojã podej mi,
Pōjdź, pōjdź, wypijmy jeszcze rŏz
Za dŏwne, dobre dni.

Piękna to śpiewka, tak piękna, ciepła i miła, że śpiewają ją już trzeci wiek, a obecnie m.in. w wersjach poniższych:

Rod Stewart:

Mariah Carey:

Die Toten Hosen:

Śpiewać można w wersjach poniżyszch i zgadywać lub dociekać, która jest po „szkocku“.

Should auld acquaintance be forgot,
and never brought to mind?
Should auld acquaintance be forgot,
and auld lang syne?
Chorus:
For auld lang syne, my jo,
for auld lang syne,
we’ll tak’ a cup o’ kindness yet,
for auld lang syne.
II
And surely ye’ll be your pint-stoup!
and surely I’ll be mine!
And we’ll tak’ a cup o’ kindness yet,
for auld lang syne.

I
Shid ald akwentans bee firgot,
an nivir brocht^‡ ti mynd?
Shid ald akwentans bee firgot,
an ald lang syn?
Chorus:
Fir ald lang syn, ma jo,
fir ald lang syn,
wil tak a cup o kyndnes yet,
fir ald lang syn.
II
An sheerly yil bee yur pynt-staup!
an sheerly al bee myn!
An will tak a cup o kyndnes yet,
fir ald lang syn.

Robert Burns wysłał kopię oryginalnej przypisywanej mu piosenki do szkockiego muzeum muzycznego z uwagą: „Następna piosenka, stara piosenka z dawnych czasów, która nigdy nie była drukowana ani nawet w rękopisie, dopóki jej nie odnalazł stary mężczyzna.” Niektóre teksty były raczej „zebrane” niż skomponowane przez poetę; ballada „Old Long Syne” wydrukowana w 1711 roku przez Jamesa Watsona wykazuje znaczne podobieństwo w pierwszym wierszu i refrenie do późniejszego wiersza Burnsa i prawie na pewno pochodzi z tej samej „starej piosenki”. Śpiewanie piosenki w Hogmanay¹⁾ bardzo szybko stało się zwyczajem szkockim, który wkrótce rozprzestrzenił się na inne części Wysp Brytyjskich. Gdy Szkoci, Anglicy, Walijczycy i Irlandczycy wyemigrowali na cały świat, zabrali ze sobą piosenkę. Piosenka zaczyna się od postawienia retorycznego pytania: czy to prawda, że ​​zapomniano o dawnych czasach? Odpowiedź jest ogólnie interpretowana jako wezwanie do zapamiętania wieloletnich przyjaźni. Wybrane pieśni szkockie Thomsona zostały opublikowane w 1799 r., W której drugi wiersz o powitaniu i opiekaniu został przeniesiony na swoje obecne miejsce na końcu. Szkocki tytuł wiersza można przetłumaczyć na standardowy angielski jako „dawno dawno” lub, bardziej idiomatycznie, „dawno temu”, „dni minęły” lub „dawne czasy”. W konsekwencji „For auld lang syne” można luźno przetłumaczyć jako „ze względu na dawne czasy”.

Śpiewali, a może tylko słuchali tej piosenki, współcześni Burnsa:  Hume, Rousseau, Diderot. D’Alembert, Voltaire, Kant, Lessing. Beaumarchais, a skoro autor Cyrulika to też Kościuszko i Pułaski oraz poetka Anna Louise Karsch w koszarach.

A libertyni de Sade i Casanowa? Trzeba sprawdzić.

¹⁾ – Hogmanay jest jednym z najważniejszych szkockich świąt i obchodzony jest od wieczora 31 grudnia do wczesnych godzin 1 stycznia.  Tradycyjnie podaje się Black Bun (rodzaj chleba owocowego). Inną tradycją jest First Footing, przechodzenie przez próg sąsiadów i przyjaciół ze szklanką whisky, kawałkiem węgla, shortbreadem (kruche, powoli pieczone ciastko) i solą. Tradycją Hogmanay jest również to, że uczestnicy na szczęści obchodzą ognisko w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara i uderzają kijem w futro.

*Hail to thee, blithe spilit