Adam Kubik: Die „sprachliche Trias“ in mir. Ô ślōnskij trzi-gŏdkowojsi, czyli kaj ech wszandzie pojechoł ôsprŏwiać po ślōnsku (10)

Teile 7-9

Teila Dziyjsiōntŏ

Jak rŏz Ślōnzŏk ze Ślōnzŏkym we Schotland se trefli

Tukej dolejźli my do pōki co ôstatnij reisy, ftoroł ech szafnōł skiż ślōnskij gŏdki a Ślōnska: do University of St Andrews, nŏstarszygo uniwersytetu we Schotland, a trzyciygo we Srōgij Brytōnije po Oxford a Cambridge. Skuliż forschungu ô heimacie, dostoł ech ôd „Father Leopold Moczygemba Foundation“ ze Texasu sztipyndium, coby pojychać do profysōra Tōmasza Kamuselli a porzōndzić z niym ô naszych gŏdkach we heimacie, jak i ô dyskryminacyje, ftōryj ôn a jygo familioł kans dojświadczyjli. Zainteresowoł ech se ônygo ksiōnżkōma już dŏwnij, bo ône miały ôdważny tōn i argumyntacjoł, ftoroł mało kedy se widzi we ksiōnżkach ô heimacie. We ônygo textach tumaczōnych je kans rzeczōw ze perspektiwy Ślōnzŏkōw, ale niy yno. Jak ech na Yale jeszcze bōł, pocznōł ech pisać artikel ô koncypcie Herberta Marcuse „repressive Toleranz“ na Wiyrchnym Ślōnsku, ftorŏ do dzisiej we heimacie leider existuje. Tukej nie yno Tōmasz Kamusella zwrŏcŏ uwaga na fynomyn dyskriminowaniŏ ślōnskij perspektiwy i Ślōnzŏkōw we eigenym heimacie, ale tōsz sōm bōł opferym takich handlungōw.

Jako jedyn z beispīlōw tyj represiwnyj tolyrancyje bōło, jakō ôd 2004 przedstawiciyjle Wydziału Filologicznygo uniwersitejtu we Ôpŏlu a ludzie politiki m.in. ze Minderheitu, ftore byli na szteli marszałka wojywōdztwa ôpōlskygo, bez polske mydia, ônygo ôczyrniali a potym niy miyli klasy ônygo publicznie przeprojsić. Idzie pejdzieć, że kōżde ze zarzutōw do prōfysora Kamuselli polygało na zmiynianiu faktōw we skandal, kaj ôn pisoł ô faktach historycznych, kaj se bōł czimoł wydarzyń historycznych a niy politycznych poglōndōw abo upodōbań danyj sztundy, co se einfach nie podobało tym czowiykōm, bo te fakty historyczne niy bōły zgodne ze polskōm nacjonal(istycz)nōm narracjōm. Fakty te bōły ôdzwiyrciydlyniym internacjōnalnych vetragōw, historycznych zdarzyń a zastanych rzeczywistojsi, nic zmyjślōnygo, we ôdrōżniyniu ôd skandalu, ftore zrichtōwali te profesōry staryj „czerwōnyj szkoły” a ônym podporzōndkowane politikery. Łajzi sam vor allem ô ônygo bezmajś festy kontrowersyjny „Glosariusz”, ftory ôstoł ôgarniynty cynzurōm a i swygo czasu zakazym publikōwaniŏ, za co naciepli na Prof. Kamuselli anklaga gerichtu. Tak richtich ôn we wstympie do tygo krōtkygo słōwnika administracyjnygo, jakim bōł „Glosariusz”, pisoł einfach ôtym co historyjŏ uznŏwoł za nauka a oficjalnŏ narracjŏ, nikaj niy bōł szydziōł, also nix we wercie, z czygo by szło skandal robić, chyba że se mŏ nacjonalistycznych Polŏkōw niedalyko, ftorzi yno czykajōm na kożdŏ forma zaczypki. Prof. Kamusella pisoł, że Ślōnsk de iure (tzn. wedle gesetzu) dopiyro ôd 1992 nalejży do Polski potym jak podpisali vertragi, Polska a Niymce, a de facto (wedle zustandu zastanygo) bōł heimat we Polsce już ôd 1945. Also żŏdne kontrowersyjne wymyjślōnki, yno sachy co ijdzie poprzyć naukōm.

Efektym tygo mojygo chnet miyjsiyncznygo aufenthaltu baje m.in. interview, ftory je efektym wiylogodzinnych ôsprŏwek ze Profysōrym Kamusellōm we ônygo nowym heimacie – Schotland. Mŏ to być interview, kaj tysz aby kōnsek tyj ônygo persyjnlichyj geschichty baje aufdekōwany a eklerowany, bo je fallbeispielym dyskryminowaniŏ naukowcōw ze inkszōm ôd polskij narracyji, mianowicie ślōnskōm perspektiwōm na Ślōnsk.

Universitejty we pipidōwach majōm klasa

Po roku we Hameryce ta schotlandzkŏ wersyjŏ angylskygo mie już nie wadziōła, nie zawsze ech umioł wszysko zrozumiyć, ale sztresu skiż tygo ech niy mioł żŏdnygo. Zawsze w gōwie ech mioł tyn gedanke, że dyć poradzam już we swojych trzech gŏdkach a po italiōnsku mało wiela, po holyndyrsku tysz jakō takō, no a czamu angylski by mioł być czymś inkszym, yno skiż jakijś jygo inkszyj ôdmiany? Dyć kaj je chynć, tam już pō drōgi je zônaczōnyj do drugygo czōwiyka.

Znŏd ech se hostel we cyntrum Dundee, kaj ech mioł izba do siybie na trzi tydnie. Uniwersitejt bōł we St Andrews, ftory je jake dwajściapiynć minutōw busym bez zielōne landschafty a brzygi morske Schotlandu, co bōło richtich freudōm jejździć tam a nazŏd, choby ze miasta dojwsi a nazŏd. Chnet choby we heimacie, kaj se zejwsi jejździōło do miasta na sztudia, a potym nazŏd dojwsi, yno że sam bōło gynau naôpak. We Westojropie uniwersytejty, te nierŏz richtich dobre, sōm we blank małych miastach: we Italii, we Niymcach, no i we Schotland tysz. Nawet Südtirŏl mŏ filie uniwersitejtu we Brixen a Brüneck, kaj te miasta majōm po 21.000 a 15.000 einwŏhnerōw. St Andrews mŏ jake 17.000 einwŏhnerōw, ze czego 9 tyjsiyncy sōm sztudynty. To szło by vergleichōwać ze Krappitz, abō Szczylcōma, kaj ale pōła czowiykōw by miała być sztudyntōma. I to jeszcze takyj klasy uniwersitejt, tyn we St Andrews, kaj tysz angylski prinz William a ônygo baba Kate sztudiowali. To trza wpiyrw zrozumiyć. Trza se ujświadōmić, że to nie je żŏdne zadupie, jako by to Polŏki padali, yno skiż tygo, że mŏ 17.000 ludziōw, yno inkszŏ klasa a inkszŏ forma myjślyniŏ ôd polskich weltvorstellungōw, kaj profysōr niy kształci masy, yno małŏ grupã. Kaj we biōrze dōcynta siejdzi po ôd 5 do 15 sztudyntōw, kaj tysz nierŏz tam tysz gynau robi syminary ze swjymi sztudyntōma. Nie do pomyjślyniŏ we Polsce, pra? Tak se vorstellōwać, kejby bōł jaki niymiycko-ślōnski uniwersitejt we Kamiōnie/Groß Stein, Krappitz, Oberglogau abō Szczylcach, co by we zōmku ôd Ôdrowōnżōw, kaj se świynty Jacek urojdziōł, abo na zōmku Ôppersdorffōw, kaj Ludwig van Beethoven swojam IV. Symphonie in B-dur op. 60 skōmponowoł, ślōnske elity bōły unterichtowane. Universitejt, co by szło richtich mianōwać “nasz” abō “swōj”, co by ônygo szło mianōwać “Ôberschlesische Eichendorff Akademie”. Takŏ schmieda (kujźnia) prziszłyj ślōnskij śmiytōnki intylyktualnyj, coby miała verbindungi ze uniwersitejtōma we Niymcach, Ejsterreich, Polskōm, Czychach a Schotland i Israelym, czyli kaj dzisiej sōm Ślōnzŏki wissenschaftlerōma, ale i ze resztōm Ôjrōpy a świata, choby i Texasym, kaj fokusym by bōły sztudia w kontexcie glōbalnygo versyjnungu a verbindungu, kaj by natürlich niy brachowało ślōnskij perspektiwy i ślōnskygo glokalnygo (globalno-lōkalnygo) podyjściŏ.

Sztudia we schŏtlandzkym fassungu

Łajzioł ech na seminary ôd profysōra Kamuselli, ale tysz ônygo kolygōw ze Niymiec a Hameryki. Trefiōł ech se tysz nierŏz se profysorōma ze Słōwacyje a Bugaryje, wtedy to my rzōndziyjli kōżdy po swōjymu: jŏ natürlich po ślōnsku, na co ôni mie padali, że lepij poradziyjli zrōzumiyć niż po polsku, a gŏdali my ô akadymyje, also żŏdne einfachōwe tymaty. Zawsze jak byli inksi co niy poradziyjli po słowiōnsku, se gŏdało po angylsku zusammyn dō kupy, a mie tym co se do grupy dołōnaczyli vorstellowali, że jŏ gŏdōm „chōby po słowacku“. Toch se, muszam padać, radōwoł, że se ôdrazu skapli, że je unterschied miyndzy polskim a ślōnskim.

Mioł ech tysz zugang do sammlungu prof. Kamuselli we bibliōtyce, bo ôn kans ksiōnżkōw doł we geschynku. Tōch mioł co robić. Bezdziyń ech łajziōł na seminary, abō trefy ze profesorōma, a popołejdniu aże do nōcy ech siydzioł we biliōtyce. Zajś co drugi dziyń ech se trefōwoł ze prof. Kemusellōm we Dundee we kafejhausie jakim, kaj my ôsprŏwiali ô entwicklungu na Ślōnsku, ô Ślōnskich Texanerach, ôtym jakŏ drōgōm ôn szoł, jak na ônygo „nagōnka“ zrōbiyjli we Ôpŏlu i jak se to za nim ciōngło. Te unterhaltungi ech mōg aufzeichnować a bōło tygo kans. Terŏzki musza je aufschreibować, coby to inksi umiejli poczytać.

Niekedy idzie se weg z przimusu

Trza sam vermerknōnć, iże nie je yno takō, że czowiyk idzie do auslandu za piniyndzmi, kaj nierŏz interpretuje se to za zdrada heimatu. Trza wiydzieć, iże niekedy umgejbung se tak festy starŏ (polityczny i naukōwy), coby czōwiyk sōm chcioł uciyc, bo se ônygo chce wytympić, pozbyć a tym złym sztelōwaniym se vertreibōwać. To je yno takim ludziōm, co to robiōm, mejglich, jak wiynkszōjś se nie interesuje tym, co sie tak richtich dzieje wkōło niych, abo jak se wiy a świadōmie milczy. Bezto trza se zastanōwić na wiela to, kim ech je, mōgam richtich ôficjalniy być, a na wiela kajśtam wiam, że mogam mieć za bycie sobōm jaki problym. I tukej zaczynŏ se dyskryminacjŏ, we rôztomajtnych ônyj fasetach. Nawet jak prawo gŏdŏ, że cojś robić mogam, iże żŏdyn mie niby niy chamuje tygo robić (chōby gŏdać po niymiecku), ale jak to zrobiam, to se potym do mie gorzij sztalujōm ludzie we yfyntlichkeicie abo na stanōwiskach publicznych (szkoła, szpital, urzōnd, robota, kojściōł) i nie yno tam. Je to tak zwanŏ „represywnŏ tolerancjŏ“ na ftorŏ nie wolno se dać zgōdzić, yno trza vermerknōnć, że je to niypoprawne, trza zaprotystować, pedzieć, napisać a se dalij bez strachu po swōjymu sztalować. Bo kōżdy mŏ w świytle prawa moralnygo być tym, kim je. A Pōnbōczek nōjlepij wiy kim my sōm, niy jakejś niypisane abō zŏpisane nakazy.

Tolyrancjŏ se pōprawi, jak banymy ôtwarci na drugygo, a przi tym niy zapōmnymy siybie i powiymy, tak samo jak inksi, czego nōm trza do spokōjnygō życiŏ, a ze szacunkym i umiyjyntnym krytycznym myjślyniym banymy umiejli na swōje a na inksze racje wejrzeć. Sam muszymy tysz mieć wiydza ô swōjyj geschichcie, ale tysz i ô geschichcie inkszych, tak samō wiydza ô swojyj kulturze, jakō wymōg allgemeinwissen kōżdygo, a niy yno zwalać to na ônych, ftorzi to wiōm, bo ich to bezmajś intyrysuje. To je pflicht kōżdygo z nŏs, mieć bildung ô siybie a ô drugich.

Adam Kubik – jahrgang Tschernobyla, synek ze Annaberglandu, sztudīrowoł germanistik we Ôppelnau a we Wroslau/Brecław, podyplōmowo – pokojowe rozônaczynie turbulyncyjōw: polsko-ukraiński Dialog, do tygo tyż je inżynierym raumplanungu. Dzisiej sztudynt dochtorski we Heidelberg, bōł lechtorym Deutsch na Yale University we Hameryce i je nim dalij na Heidelberg Universität. Co-autor ksiōnżki ô „Johann Schroth – Pionier der Wasserheilkunde“, a publikowoł we Oxford German Studies, Oberschlesisches Eichendorff-Zentrum Lubowitz, Germanistische Werkstatt, dŏwniejszym „Schlesisches Wochynblatt“ a inksze. Interesuje se fest heimatym, gŏdkōma, grenzgebietōma, literaturōm, identitejtōma kulturowymi a Ślōnskimi Texanerōma. Forschungsreisy zakludziōły go do Hameryki, Texasu, Belgii, Schottland, Oxfordu, Ukrainy, Ejsterreich, Südtirŏl, Italije, Czechōw. Lubi pisać a uczić, bo tako se dziejli tym co wiy. Angażuje se we untericht u „Pro Liberis Silesiae“. W dōma je w Niymcach a Ślōnsku.