12.08 – rocznica bitwy pod Kunowicami czyli co by było gdyby? – 12.08 Schlacht bei Kunersdorf oder was wäre, wenn?

Roztomili czytelnicy Wachtyrza,

Liebe Wachtyrz Leser,

 

Sporo nacji na świecie ma swoje bitwy czy kampanie wojenne, które nie odbyły się bezpośrednio na jej regionie ale miały później decydujący wpływ na jej rozwój lub /i  późniejszą historię.  Tak Francuzi mają swoje Waterloo, Polacy Lipsk, Niemcy Stalingrad, Rosja Afganistan a USA swój Wietnam. Podobny los mógł spotkać Ślonsk już w XVIII wieku ze względu na bitwę pod Kunowicami, która miała miejsce 12.08.1759 r. w małej wiosce niedaleko dzisiejszych Słubic.

Einige Nationen auf der Welt haben ihre Schlachten oder Kriegszüge, die nicht direkt in ihrer Region stattfanden, aber später einen entscheidenden Einfluss auf ihre Entwicklung und/oder ihre weitere Geschichte hatten. Die Franzosen haben ihr Waterloo, die Polen ihr Leipzig, die Deutschen ihr Stalingrad, Russland sein Afghanistan und die USA ihr Vietnam. Ein ähnliches Schicksal hätte Schlesien bereits im 18. Jahrhundert mit der Schlacht bei Kunersdorf ereilen können, die am 12.08.1759 in einem kleinen Dorf unweit des heutigen Słubice stattfand.

Rozważając bitwę pod Kunowicami należy także wymienić bitwę pod Sarbinowem k. Kostrzyna nad Odrą, która odbyła się rok wcześniej. Czas obydwu bitew przypada na środek czasu wojny siedmioletniej, która ostatecznie przypieczętowała pozostanie Ślonksa w granicach Prus. Obydwie bitwy chociaż nie odbyły się bezpośrednio na ziemi ślonskiej, to jednak ich celem była ochrona ziem ślonskich przed ekspansją rosyjsko austryjacką. Należy pamiętać, że w latach 1758 i 1759 Ślonsk dopiero od parunastu lat należał do Prus i Austria nie chciała się pogodzić z utratą tej ważnej prowincji. Bitwa pod Sarbinowem miała miejsce 25.08.1758 pomiędzy Sarbinowem a Chwarszczanami. Wojska Pruskie jak zwykle w czasach wojny o Ślonsk były mniej liczne w stosunku 25 tys. do 44 tysięcy wojsk rosyjskich, ale jak zwykle  Fryderyk Wielki pokazał swój kunszt wojenny i ponownie z mniejszymi wojskami postawił się liczniejszej armii. Przebieg bitwy można przeczytać w wikipedii:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Sarbinowem

Bei der Betrachtung der Schlacht von Kunersdorf sollte auch die Schlacht von Zorndorf bei Küstrin an der Oder erwähnt werden, die ein Jahr zuvor stattfand. Die Zeit beider Schlachten fällt in die Mitte des Siebenjährigen Krieges, der den Verbleib von Schlesien innerhalb der Grenzen Preußens endgültig besiegelte. Obwohl beide Schlachten nicht direkt auf schlesischem Boden stattfanden, hatten sie zum Ziel, die schlesischen Gebiete vor der russischen und österreichischen Expansion zu schützen. Hierbei muss man bedenken, dass Schlesien 1758 und 1759 erst seit einem Dutzend Jahren zu Preußen gehörte und Österreich den Verlust dieser wichtigen Provinz nicht hinnehmen wollte. Die Schlacht von Zorndorf fand am 25.08.1758 zwischen Zorndorf und Quartschen statt. Das preußische Heer war, wie zur Zeit des Slonsker Krieges üblich, mit 25.000 zu 44.000 russischen Soldaten zahlenmäßig unterlegen, aber Friedrich der Große bewies wie immer seine Kriegskunst und setzte sich erneut mit kleineren Truppen gegen die zahlenmäßig stärkere Armee durch. Den Verlauf der Schlacht können Sie in Wikipedia nachlesen:

https://de.wikipedia.org/wiki/Schlacht_von_Zorndorf

W bitwie pod Sarbinowem trudno określić jednoznacznego zwycięzcę. Fryderyk osiągnął jednak swój cel strategiczny, ponieważ wstrzymał marsz wojsk rosyjskich w Prusach oraz pustoszenie przez nie okolicznych wiosek. Artefakty obydwu bitew można oglądać dzisiaj w muzeum twierdzy kostrzyńskiej. Bitwa pod Sarbinowem jest także oznaczona dzisiaj na drodze pomiędzy Chwarszczanami a Kostrzynem nad Odrą.

In der Schlacht von Zorndorf ist es schwierig, einen klaren Sieger zu ermitteln. Friedrich erreichte jedoch sein strategisches Ziel, indem er den Vormarsch der russischen Truppen in Preußen und deren Verwüstung der umliegenden Dörfer aufhielt. Artefakte beider Schlachten sind heute im Museum der Festung Kostrzyn zu sehen. Die Schlacht von Zorndorf ist heute auch auf der Straße zwischen Quartschen und Küstrin an der Oder markiert.

Opis bitwy / Schlachtbericht

Pomnik / Denkmal

Pole bitwy / Schlachtfeld

Niestety górne zdjęcie z opisem bitwy jest już zdjęciem historycznym. Odwiedzając to miejsce pod koniec lipca tego roku musiałem z przykrością oglądać tablicę zamalowaną pełną gamą prostackiego grafiti. Jak widać nienawiść do wszystkiego co niemieckie ma się dobrze w nadgranicznych okolicach.

Leider ist das obere Foto mit der Beschreibung der Schlacht bereits ein historisches Foto. Als ich die Stätte Ende Juli dieses Jahres besuchte, musste ich traurig auf die Gedenktafel blicken, die mit einer ganzen Reihe von unanständigen Graffiti übermalt war. Wie Sie sehen können, ist der Hass auf alles Deutsche im Grenzgebiet weit verbreitet.

Bitwa pod Sarbinowem doczekała się także dwóch obrazów. Jeden z nich autorstwa Wojciecha Kossaka można dzisiaj podziwiać w muzeum twierdzy kostrzyńskiej. Dzieło jest na tyle ciekawe, że w centrum bitwy jest umieszczona postać wojownika mongolskiego strzelającego z łuku kompozytowego. Ja z zasady jestem tolerancyjny dla artystów ale umieszczenie takiej postaci w centrum XVIII-wiecznej bitwy to już chyba lekka przesada ?

Die Schlacht von SarbinówZorndorf war auch Gegenstand von zwei Gemälden. Eines davon von Wojciech Kossak kann heute im Museum der Festung Küstrin an der Oder bewundert werden. Das Werk ist so interessant, dass in der Mitte der Schlacht die Figur eines mongolischen Kriegers zu sehen ist, der einen Kompositbogen schießt. Ich bin grundsätzlich tolerant gegenüber Künstlern, aber eine solche Figur in den Mittelpunkt einer Schlacht aus dem 18. Jahrhundert zu stellen, ist vielleicht ein wenig übertrieben?

 

Obraz bitwy pod Sarbinowem autorstwa Wojciecha Kossaka

Gemälde der Schlacht von Zorndorf von Wojciech Kossak

 

Wracając do bitwy pod Kunowicami sam byłem zdziwiony przy analizie źródeł, że ziemia lubuska w XII wieku leżała w granicach Ślonska, dlatego trudno tu stwierdzać czy bitwa odbyła się na Ślonsku czy poza nim ? to już niech każdy sobie sam odpowie wg własnej interpretacji.  Dzisiaj na tym terenie powstało sztuczne województwo, które nazwano lubuskim wydzielając dla niego spore części historycznego Ślonska i Wielkopolski. Zważając jednak na fakt, że Lubusz jest jego historyczną stolicą można by stwierdzić, że jest to pierwsze województwo ze stolicą za granicą ?

W przeciwieństwie do Sarbinowa w Kunowicach nie ma żadnej wzmianki o tej bitwie, a ze starego pomnika, który wcześniej upamiętniał to wydarzenie został już tylko cokół zarośnięty, gdzieś w lasach pod Kunowicami.

Um auf die Schlacht von Kunersdofr zurückzukommen: Ich war selbst überrascht, als ich die Quellen analysierte, dass die Region Lebus im 12. Jahrhundert innerhalb der Grenzen von Schlesien lag, so dass es schwierig ist zu sagen, ob die Schlacht in Schlesien oder außerhalb stattfand. Heute ist in diesem Gebiet eine künstliche Provinz entstanden, die Lebuser Woiwodschaft, die große Teile des historischen Schlesiens und Großpolens von ihr trennt. Da Lebus jedoch ihre historische Hauptstadt ist, könnte man sagen, dass sie die erste Woiwodschaft mit einer Hauptstadt im Ausland ist ?

Im Gegensatz zu Zorndorf wird diese Schlacht in Kunersdorf nicht erwähnt, und von dem alten Denkmal, das an dieses Ereignis erinnerte, ist nur noch ein überwucherter Sockel irgendwo in den Wäldern bei Kunowice übrig.

Pomnik bitwy pod Kunowicami z początku XX wieku

Denkmal für die Schlacht von Kunersdorf aus dem frühen XX Jahrhundert

 

Zwolenników lektury przebiegu bitwy przesyłam do wiki, którą nie chciałbym tu przepisywać:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Kunowicami

Diejenigen, die den Verlauf der Schlacht nachlesen möchten, werden auf das Wiki verwiesen, das ich hier nicht abschreiben möchte:

https://de.wikipedia.org/wiki/Schlacht_bei_Kunersdorf

Jakie wnioski należy jednak wyciągnąć z tej lektury:

1. Bitwa pod Kunowicami była największą porażką Prus w czasie wojny siedmioletniej i Fryderyk Wielki cofając się pod Berlin miał do dyspozycji ok. 3000 żolnierzy

2. Przy odpowiedniej reakcji Rosji i Austrii w tamtym czasie mogło to oznaczać koniec Państwa Pruskiego oraz powrót Ślonska do Austrii

3. Wg niektórych źródęł Fryderyk Wielki został postrzelony na polu bitwy a życie uratowała mu tabakierka, która zatrzymała kulę z muszkietu.

Welche Schlussfolgerungen sollten jedoch aus dieser Lektüre gezogen werden?

1. Die Schlacht bei Kunersdorf war die größte Niederlage Preußens im Siebenjährigen Krieg und Friedrich der Große hatte auf dem Rückzug nach Berlin etwa 3.000 Soldaten zur Verfügung.

2) Bei einer entsprechenden Reaktion Russlands und Österreichs hätte sie das Ende des preußischen Staates und die Rückkehr Schlesiens zu Österreich bedeuten können.

3) Einigen Quellen zufolge wurde Friedrich der Große auf dem Schlachtfeld angeschossen und sein Leben wurde durch eine Tabakdose gerettet, die eine Musketenkugel aufhielt.

 

Tabakierka Fryderyka Wielkiego

Tabakdose Friedrichs des Großen

 

Obecnie artefakty z tego wydarzenia oraz wystawę nie znajdzie się w Kunowicach ale w muzeum Twierdzy Kostrzyń. W przeciwieństwie do Sarbinowa to trochę smutna refleksja ale dla zwolenników historii Ślonska to nawet dobrze, że w jednym muzeum mogą zobaczyć dwie wystawy dotyczące bitwy o Ślonsk.

Heute befinden sich die Artefakte dieses Ereignisses und die Ausstellung nicht mehr in Kunersdorf, sondern im Museum der Festung Kustrin an der Oder. Im Gegensatz zu Zorndorf ist es zwar ein bisschen traurig, aber für die Anhänger der schlesischen Geschichte ist es sogar gut, dass sie zwei Ausstellungen über die Schlachten für Schlesien in einem Museum sehen können.

Opis bitwy pod Kunowicami

Bericht über die Schlacht von Kunersdorf

Mundur puskiego żołnierza z bitwy pod Kunowicami

Uniform eines Preusischen-Soldaten aus der Schlacht von Kunersdorf

Wracając do tematu dzisiejszego bloga chciałbym jedynie przypomnieć, że zamysłem autora nie był opis obydwu historycznych bitwe a jedynie spojrzenie w historię pod aspektem “co by było gdyby ?”. Przy puszczalnie po zniszczeniu Prus imperium rosyjskie sięgałoby pod Berlin. Dla Ślonzoków wiynksze znaczenie miałaby opcja powrotu pod skrzydła Austrii. Na tym etapie tego bloga prosze mniech każdy czytelnik włączy na chwilę swoją fantazję i wyobrazi sobie co oznaczałby ten fakt dla Ślonska. Sprowadzając wielu z Was na Ziemię powiem, że nie potrzeba tu wielkiej fantazji, wystarczy tylko popatrzeć na rozwój regionu pod panowaniem Austrii i bezpośrednio graniczącym ze Ślonskiem czyli ówczesną Galicją z jej stolicą we Lwowie ( o dziwo nie w Krakowie ?)

Um auf das Thema des heutigen Blogs zurückzukommen, möchte ich Sie daran erinnern, dass es dem Autor nicht darum ging, die beiden historischen Schlachten zu beschreiben, sondern lediglich darum, die Geschichte unter dem Aspekt “Was wäre wenn?” zu betrachten. Vermulich würde das russische Reich nach der Zerstörung Preußens bis nach Berlin ausgeweitet. Für die Schlesier wäre die Option, nach Österreich zurückzukehren, wichtiger zu betrachten. An dieser Stelle dieses Blogs bitte ich jeden Leser, für einen Moment seine Phantasie einzuschalten und sich vorzustellen, was diese Entwicklung für Schlesien bedeuten würde. Um viele von Ihnen wieder auf den Boden der Tatsachen zurückzuholen, möchte ich sagen, dass es hier keiner großen Phantasie bedarf, sondern dass man sich nur die Entwicklung der Region unter österreichischer Herrschaft und in direkter Nachbarschaft zu Schlesien ansehen muss, d.h. das damalige Galizien mit seiner Hauptstadt in Lemberg (überraschenderweise nicht in Krakau?).

Rozwój Austrii nie był bardzo skoplikowany i opierał się jedynie na osiach z dużymi miastami w określonym czasie. W okresie wojny siednioletniej taka oś była pomiędzy Wiedniem i Pragą. Później doszedł do tego Budapeszt. W tzw. regionach ościennych jak Galicja główne inwestycje szły w kierunku miast i miejscowości, które leżały wtedy na głównych szlakach komunikacji politycznej. Dlatego młodemu obecnie pokoleniu trudno dzsiaj zrozumieć, że w planach inwestycyjnych królestwa Austrii większą rolę odgrywał wtedy Lwów i Przemyśl, które leżały na szlaku komunikacyjnym do Moskwy niż leżące w “nicości komunikacyjnej” Kraków czy Rzeszów ?

Die Entwicklung Österreichs war nicht sehr kompliziert und basierte nur auf Achsen mit wichtigen Städten zu einer bestimmten Zeit. Während des Siebenjährigen Krieges lag eine solche Achse zwischen Wien und Prag. Später wurde sie um Budapest erweitert. In den so genannten Nachbarregionen wie Galizien flossen die Hauptinvestitionen in die Städte, die damals an den wichtigsten politischen Verkehrsachsen lagen. Es ist daher für die heutige jüngere Generation schwer zu verstehen, dass Lemberg und Przemysl, die an der Transportroute nach Moskau lagen, in den Investitionsplänen des österreichischen Kaiserreichs eine größere Rolle spielten als Krakau oder Rzeszow, die mitten im Nirgendwo lagen?

Patrząc z tej perspektywy na ewentualny rozwój Ślonska po zniszczeniu Prus można założyć, że po powrocie Ślonska do “macierzy austyjackiej” sytuacja Ślonska jako prowincji porównywalnej do ówczesnej Galicji wyglądałaby następująco: główne inwestycje dotyczyłyby Wrocławia jako stolicy Ślonska. Poza Wrocławiem uznanie inwestycyjne monarchi austryjackiej doznałyby miasta typu Leginica, Świdnica, Opole, Racibórz i Bytom. Reszta obecnych większych miast typu Zabrze, Gliwice, Katowice czy Mysłowice może wogóle nie doszłaby do skutku a jedynie zakończyłaby swój rozwój na etapie pod lwowskiej Żółkwi z typowo prowicajnym rozwojem pod koroną austryjacką.

Betrachtet man aus dieser Perspektive die mögliche Entwicklung Schlesiens nach der Zerstörung Preußens, so ist davon auszugehen, dass nach der Rückkehr Schlesiens in die “österreichische Mutterland” die Situation Schlesiens als eine mit dem damaligen Galizien vergleichbare Provinz wie folgt gewesen wäre: Die Hauptinvestitionen wären in Breslau als Hauptstadt Schlesiens getätigt worden. Neben Breslau hätten Städte wie Liegnitz, Sweidnitz, Oppeln, Ratibor und Beuthen von der österreichischen Monarchie eine Investitionsanerkennung erhalten. Der Rest der heutigen größeren Städte wie Hindenburg, Gleiwitz, Kattowitz oder Myslowitza wäre möglicherweise gar nicht entwickelt worden, sondern hätte das Stadium von Żólkiew bei Lemberg mit einer typisch provinziellen Entwicklung unter der österreichischen Krone erreicht.

Spoglądając i analizując przebieg bitwy pod Kunowicami ze strony Ślonzoka patrioty mogyby dzisiej pedzieć, że dziynki jednyj puszce tabaki nasza geszichta potoczoła sie inaczej. Dziynki takiej puszcze zaczoł się gigantyczny rozwój Ślonska, kery zrobioł z niego najardziej atrakcyjny region Europy w XIX wieku. I na tym polego cały chcichot historii, że czasami wystarczy jeden strzał o parę milimetrów w inną stronę i jeżeli trafi do celu, wtedy zmienia historię całego regionu i całej nacji.

Wenn wir zurückblicken und den Verlauf der Schlacht von Kunowice aus der Sicht eines patriotischen Schlesiers analysieren, können wir heute sagen, dass unsere Geschichte dank einer einzigen Dose Schnupftabak anders verlaufen ist. Dank einer solchen Dose begann die gigantische Entwicklung Schlesiens, die es im 19. Jahrhundert zur attraktivsten Region in Europa machte. Jahrhundert zur attraktivsten Region Europas machte. Und das ist der Sinn der Geschichte, dass es manchmal genügt, ein paar Millimeter in eine andere Richtung zu schießen, und wenn es das Ziel trifft, dann verändert es die Geschichte einer ganzen Region und einer ganzen Nation.

PS.:

Miłośnikom ślonskiej historii polecam wybranie się w okolicę Kostrzynia nad Odrą. Poza muzeum, w którym można podziwiać artefakty obydwu bitew o Ślonsk można także zobaczyć i zapłakać nad zniszczeniem najpiękniejszego starego miasta w tym regionie podczas walk w 1945 r. Spacer po ruinach starego Kostrzynia z późniejszym oglądaniem zdjęć tego przepięknego miasta pozostawia niezapomniane wrażenia.

Für Fans der schlesischen Geschichte empfehle ich einen Ausflug in die Gegend um Küstrin (Kostrzyn nad Odrą). Neben dem Museum, in dem man Artefakte der beiden Schlachten um Schlesien bewundern kann, kann man auch die Zerstörung der schönsten Altstadt der Region während der Kämpfe im Jahr 1945 sehen und beweinen. Ein Spaziergang durch die Ruinen des alten Kostrzyn mit anschließender Betrachtung von Fotos dieser schönen Stadt hinterlässt einen unvergesslichen Eindruck.

 

Zdjęcia ruin starego miasta w Kostrzynu nad Odrą

Fotos von den Ruinen der Altstadt in Küstrin (Kostrzyn nad Odrą)

Jeżeli ktoś zaplanuje wyjazd w ten teren polecam także zwiedzenie Dąbroszyna i pobliskiego pałacu, w którym Fryderyk Wielki chętnie odwiecał “słomianą wdówkę”, kiedy jej mąż służył na wojnach w innych regionach.

Wenn jemand eine Reise in diese Gegend plant, würde ich auch einen Besuch in Tamsel und dem nahe gelegenen Schloss empfehlen, in dem Friedrich der Große gerne seine “Strohwitwe” erholte, wenn ihr Mann in anderen Regionen im Krieg diente.

Pałac w Dąbroszynie dzisiaj i wcześniej

Der Palast in Tamsel heute und früher

Dąbroszyn pomnik Viktorii obecnie i wcześniej

Tamsel Viktoria-Denkmal heute und früher