Didactica magna – elementy metodyki
Aleksander Lubina
Do przeczytania, przemyślenia i uaktualnienia
Planowanie
Koniec czerwca – koniec roku szkolnego. Dla uczniów i uczennic. Odebrali świadectwa
i mają wakacje. Nie zazdroszczę. Miałem kiedyś swoje.
Zabieram się za planowanie następnych dwóch semestrów. Od pierwszego lipca mam chyba ostateczną pewność, ile będę miał lekcji tygodniowo i z kim mi przypadło pracować. Tak do końca tego nie wiem, bo mam dwie grupy pierwszoklasistów, których poznaję wyłącznie na podstawie dokumentacji: świadectwa i wyniki egzaminu po szkole podstawowej – nie przykładam do tego wielkiej wagi, ale…
Półrocze w zarysie zaplanuję następująco: cztery tygodnie jeden temat (krąg tematyczny
z podstawy programowej) i następnie tydzień na wzmocnienie, na operacjonalizację celu poprzez zastosowanie. Tak zwany tydzień buforowy.
W takim tygodniu zamierzam skoncentrować się na webquestach i (auto)prezentacjach do assessmentcenter oraz na lekcjach poza szkołą (ogrody botaniczne, muzea, archiwa, kawiarnie, galerie, skanseny, zabytki techniki i różne miejsca w Gliwicach, Krakowie
i Warszawie). Po piętnastu tygodniach – ponownie komunikacja w tak zbudowanej przestrzeni edukacyjnej. Tym razem w oparciu o poprzedzające lekcje będą to już dłuższe (całodniowe) wyjścia (recherche, eksploracja – jak kto woli). W ostatnim tygodniu zaplanowaliśmy wyjazd do Niemiec z chodzeniem do szkoły. Ostatni tydzień szkoły
i pierwszy tydzień ferii zimowych.
Planowanie uwzględnia fakt, że w klasie pierwszej będziemy pracować w tandemie – koleżanka dwie godziny, ja sześć, co zabezpiecza ciągłość i umożliwia pracę w poszerzonej przestrzeni edukacyjnej – oprócz pracy w klasie, w szkole i w sieci – pracę w realu pozaszkolnym.
Planując lekcje nie tylko w tandemie, staram się uwzględnić metody i techniki nauczania koleżaneki kolegów, ich wymagania i przyzwyczajenia oraz ich sposoby wychowywania. Uczniowie nie uczą się w szkołach. Uczniowie uczą się u danych zespołów nauczycielskich. W jakimś stopniu chodząc do tej samej szkoły równocześnie pracują w bardzo różnych warunkach. Kiedy np. pracuję w zespole liberalnym – sam uczniom nie daje już więcej wolnej przestrzeni, kiedy pracuję w zespole autorytarnym lub formalistów – stosuję miększe podejście i metody.
Co zrozumiałe samo przez się, już we wrześniu uwzględnię także, na której
z kolei godzinie lekcyjnej przyszło nam pracować i jakie lekcje uczniowie mają już za sobą i co uczniów jeszcze czeka.
Znaczącą rolę odgrywa przy tym dzień tygodnia, pora roku, i okres w którym się znajdujemy (przed klasyfikacją, po feriach, w trakcie egzaminów, nagromadzenie sprawdzianów).
Przygotowuję materiały: audio i wideo, teksty dwu- i trzyjęzyczne, linki do oferentów materiałów autentycznych, karty samoocen, zasady współpracy oraz Przedmiotowe Systemy Oceniania, które uwzględniają specyfikę każdej grupy nauczanej i wychowywanej. Każdy uczeń otrzyma swój indywidualny pakiet na nośniku.Wszystko zamieszczę też na stronie szkoły.
Uczniowie i uczennice klas pierwszych pod koniec roku szkolnego 2012/13 samodzielnie dobrali się w 3-5 osobowe grupy, w których zamierzają pracować w klasie drugiej w roku 2013/2014. Pakiety odpowiadają ambicjom i możliwościom danej podgrupy. Pod koniec roku przeprowadziłem krótki feedback oraz ankietę, która odpowiedziała na pytania o cele zakładane przez uczniów w klasie drugiej. Większość chce podejść w 2015 do DSD1.
Odmienne techniki stosuję w pierwszej klasie gimnazjum, a inne w drugiej i trzeciej. Inne
w klasach z poszerzonym nauczaniem języka niemieckiego, inne w klasach z niemieckim jako drugim obcym po niemieckim.
W klasie drugiej z niemieckim jako drugim po poszerzonym angielskim dostosowałem problematykę i metody do problematyki zaplanowanej na lekcjach angielskiego. Lekcje niemieckiego, praca w grupach umożliwi omawianie tych samych zagadnień, co na angielskim (powtarzanie i wzmacnianie angielskiego) przy pracy w języku niemieckim.
Korelacja (w tym CLIL czy odwrócona szkoła), praca w tandemie, analiza możliwość
i obowiązków uczniów, redukcja „materiału”, obieranie celu, praca w tandemie… Wszystko to wymusza planowanie w lipcu i sierpnie.
Oczywiście nie jest to linearne planowanie następstwa tematów opartego najczęściej
na progresji gramatycznej. Planuję powiązane kręgi tematyczne, stosując w założeniu systemy aproksymacji, co przy uczeniu się ułatwia łączenie się w sieć zdarzeń językowych na podobieństwo raczej przyswajania języka niż na wzór metod modernistycznych.
Samodzielność uczniowska i bazowanie na neurodydaktyce owocuje dyskursem w każdej przestrzeni komunikacyjnej – formalnej (klasa, lekcja, egzamin) i nieformalnej (sieć, real).
Dyskurs rozumiem jako komunikacje bez dominacji. Także bez nagród i kar.
W roku szkolnym 2012/2013 uczniowie i uczennice klasy 3d Gimnazjum nr 3 uzyskali 98% punktów w części podstawowej i 96% punktów w części rozszerzonej egzaminu gimnazjalnego oraz dziewięcioro zdało DSD1 na B1 a pięcioro na A2. W grupie było 18 uczniów. Troje nie zdecydowało się na DSD1, egzamin zdawało siedmioro = pozostali zdawali angielski. W grupie 13 uczniów zaczęło naukę niemieckiego w pierwszej klasie gimnazjum. To wynik sześciu godzin języka obcego w tygodniu.
Wyniki formalne maja wpływ na ocenę mojej pracy i pracę szkoły – czy się z tym zgadzam, czy nie.
Jakie owoce przyniesie planowanie roku szkolnego 2013/2014 przekonamy się wiosną 2015.
Rok 2010 planowałem bez wyposażenie, jakim dysponujemy obecnie. Z IT mogliśmy korzystać zasadniczo w domu, dziś wszystko mamy w klasie. Różnica zasadnicza.
Planowanie konsultuję na bieżąco zarówno z zawodowcami jak i z laikami.
Analiza, redukcja, cel
Powtarza się to od wielu lat. Z końcem roku wydaje się, że następny nie może przynieść wiele nowego. Ta sama podstawa programowa, ten sam pokój nauczycielski, to sama klasa. Kiedy jednak przychodzi analizować podstawę programową po doświadczeniach kończącego się roku, najnowszą glottodydaktykę (bo więcej czasu na refleksję), media (ot, chociażby możliwości nowych edytorów), a przede wszystkim poszczególne klasy, grupy
i indywidualnie uczniów i uczennice, których poznawałem przez rok, to okazuje się,
że od 1 września będę miał do czynienia z zupełnie świeżym krajobrazem oświatowym,
z inną przestrzenią uczenia się. To chyba uzależnia i trzyma w zawodzie. Jest tez nadzieja, że popełnię mniej błędów…
Analizy zaczynam od przypomnienia sobie krótkich opinii moich uczniów, które napisali po pierwszej klasie. (Są na stronie szkoły). Muszę też przeanalizować cele ogólne podstawy dla III i IV etapu kształcenia oraz informacje o najważniejszych umiejętnościach (zamieszczam poniżej dla przypomnienie):
(CZĘŚĆ WSTĘPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA GIMNAZJUM I LICEUM)
Celem kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym jest:
1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk;
2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;
3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie.
Do najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym należą:
1) czytanie – umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa;
2) myślenie matematyczne – umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym;
3) myślenie naukowe – umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterzenaukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formułowaniawniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa;
4) umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno
w mowie, jak i w piśmie;
5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi;
6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji;
7) umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się;
8) umiejętność pracy zespołowej.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Muszę też przeanalizować kompetencje kluczowe, zwłaszcza, że poniższe, europejskie, nie są w pełni zgodne z najważniejszymi umiejętnościami zdobywanymi przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym:
(Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych
w procesie uczenia się przez całe życie. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L394.
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/pl/oj/2006/l_394/l_39420061230pl00100018.pdf)
1) porozumiewanie się w języku ojczystym;
2) porozumiewanie się w językach obcych;
3) kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne;
4) kompetencje informatyczne;
5) umiejętność uczenia się;
6) kompetencje społeczne i obywatelskie;
7) inicjatywność i przedsiębiorczość; oraz
8) świadomość i ekspresja kulturalna.
Muszę umieścić w mojej praktyce lekcyjnej filary systemu edukacji wg Jaquesa Delorsa
w mojej praktyce lekcyjnej:
1. Uczyć się, aby wiedzieć.
2. Uczyć się, aby działać.
3. Uczyć się, aby żyć wspólnie z innymi.
4. Uczyć się, aby być.
Muszę przeanalizować i na nowo zredagować Przedmiotowy System Oceniania. Chociażby dlatego, że jeden system nie może być stosowany w klasach drugich i pierwszych gimnazjum w grupach z dwiema godzinami niemieckiego i sześcioma, w grupach z uczniami kontynuującymi i w grupach, gdzie uczniów kontynuujący nie ma wcale.
Muszę to zredukować, a właściwie skompilować, że by zadziałała synergia.
Muszę przeanalizować wypowiedź mojego przewodnika ostatnich lat, prof. Geralda Hüthera. Muszę przemyśleć, jak się zachwycać, tym co robią moi uczniowie i moje uczennice, żeby
i im łatwiej było się zachwycać światem odkrywanym i przyswajanym podczas lekcji języka niemieckiego. I to jest właściwie mój jedyny, zredukowany cel.
„ Jeżeli czegoś mamy się nauczyć, to to musi coś znaczyć. Musi przenikać do szpiku kości.
W chwili, kiedy się czymś zachwycamy, w mózgu aktywizują się tzw. ośrodki emocjonalne. To konewka z nawozem, która powoduje, że to coś w ogóle zostanie przyswojone przez mózg.A jeżeli konewka nie działa, to można uczyć się na pamięć tak długo, jak tylko wola, ale nic nie zostanie.Sposób, w który otwieramy się na świat, nazywa się po prostu zachwytem – wtedy czujemy się odkrywcami i wtedy współodpowiadamy.Oczywiście możemy te ośrodki aktywizować karą i nagrodą. Wtedy dzieci uzależniają się od kary
i nagrody. Nie uczą się z wewnętrznej potrzeby. Jedyny stan, który dzieci mogązachować
z dzieciństwa, żeby uczyć się z wewnętrznej potrzeby, to zachwyt.Male dzieci przynoszą
z sobą na świat dwa podstawowe nastawienia, które nazywamy: ciekawość (radość odkrywców)i chęć tworzenia/kształtowania. Przychodzimy na świat z oczekiwaniem,
że przeżyjemy świat, w którym po pierwsze znajdziemy zadania, przy których się rozwiniemy, jestem kimś, kto rośnie, kto może być nasycony -i drugim, że potrzebujemy wspólnot, do których możemy należeć, gdzie czujemy się bezpieczni i potrzebni.(…)”
Gerald Hüther: Wie Lernen am besten gelingt -http://www.youtube.com/watch?v=T5zbk7FmY_0)
W następnych felietonach omówię wypracowane:
a) listę najtrudniejszych pytań wynikających z analizy, redukcji i celu na 2013/2014 (zacznę od pytania, jak obecnie rozumień nauczanie zorientowane na ucznia w nowej przestrzeni uczenia się)
b) Przedmiotowy System Oceniania;
c) plany pracy rocznej.
Akcja i refleksja
Wakacje to czas, kiedy można odpocząć i pomyśleć. Pomyśleć, zastanowić się i nawet zadumać Wakacje sprzyjają refleksji.
Akcja i następująca po niej refleksja są koniecznymi częściami uczenia się. Po akcji powinna nastąpić refleksja. Jeśli nauczycielki i nauczyciele mają tyle pracy, że nie brakuje im sił
i czasu na myślenie, to uczenie się nie zachodzi. Dlatego wykorzystuję wakacje do przemyślenia danego roku szkolnego i przygotowanie roku następnego. To jedna z form szkoły odwróconej.
Na refleksję musi mnie być stać: muszę odczuwać jej potrzebę, czyli wiedzieć, dlaczego i do czego jej potrzebuję, muszę mieć na nią czas – czyli pieniądze. Pieniądze na książki, na abonament, na media, na podróże, na uczestnictwo w kulturze. Na wyjazdy: do lasu, w góry, nad morze. Na wyjścia do muzeum, teatru, kina. Na spokojna kawę i rozmowę przy niej
z ludźmi, którzy maja cos do powiedzenia. Na spotkania z ludźmi spoza oświaty, żeby wrócić do rzeczywistości z para-rzeczywistości kreowanej przez „standardy” oświatowe, żeby uniezależnić się od oświatowych efektów zakotwiczenia.
Akcja-refleksja powodują u mnie wręcz agresywną obronę przed marnotrawieniem czasu na bezcelowe malowanie trawy, przed akademiami z okazji i dla czci, szkoleniami prowadzonymi wg priorytetów przez znajomków znajomych, lub, co gorsza idealistów, postulujących rozwiązania, których nie udało im się zrealizować podczas ich własnych 45 minut lekcji. Groźni są rozbudzacze oczekiwań i sumień, którzy postulują np. pracę
z uczniem zdolnym, samy zaś nigdy nie uprawiali sportu, sztuki, czy rzemiosła.
Potrzebuję refleksji przez cały rok. Spacery w lesie, praca w ogrodzie, jazda na rowerze, wódka ze znajomymi. Potrzebuje czasu na słuchanie moich dzieci i wnuków.
Bez refleksji, być może, tkwiłbym jeszcze w przeświadczeniu, że obiektywizacja oceny systemów aproksymacji u uczących się jest tania i możliwa dla każdego – a od tego zacząłem w 1978 moja prace zawodową. Uważałem też, że ideałem jest kompetencja językowa na poziomie użytkownika języka ojczystego.
35. Autoobserwacja
Do obserwowania samego siebie oraz do przygotowywania nowych lekcji stosuję od lat poniższy arkusz. Dobrze sprawdza się w pracy w tandemie, gdzie partnerzy mogą się wzajemnie obserwować. Polecam go również przy lekcjach ocenianych.
Można go uzupełniać z biegiem czas w oparciu o własne doświadczenia i potrzeby.
Uwagi:
Styl prowadzenia:
Techniki prowadzenia:
Zachowania społeczne:
Kompetencja fachowa (przedmiotowa):
Język:
Sposoby motywowania:
Media:
Uwagi:
Styl prowadzenia:
1. uprzejme zwracanie się do uczniów
2. uprzejmy sposób prowadzenia rozmowy
3. uprzejmy sposób prowadzenia lekcji
4. współtworzenie miłego klimatu lekcji
5. motywowanie i aktywizowanie uczniów
6. wyważone reagowanie na przyczynki, pytania, odpowiedzi i życzenia uczniów
7. udział uczniów w lekcji
8. przejrzysta budowa lekcji
9. urozmaicony przebieg lekcji
10. stosowne tempo lekcji
11. konsekwentna realizacja założonych celów
12. umiejętność dostosowania się do zmiennych warunków
13. bogactwo metodyczne
Techniki prowadzenia:
14. nauczyciel motywował lekcji:
1) mimiką
2) gestykulacją
3) sposobem stawiania pytań
4) sposobem wysłuchiwania wypowiedzi
5) indywidualizacją pracy
6) kulturalnym zachowaniu przy korygowaniu wypowiedzi
7) stosowaniem odpowiednich form społecznych
8) wypowiadaniem zrozumiałych poleceń
9) zrozumiałym tłumaczeniem pojęć
10) celowym stosowaniem mediów
11) odpowiednimi formami prezentacji
12) stosowaniem wizualizacji
13) przemyślanym bogactwem technik
14) celowym stosowaniem mediów
Zachowania społeczne:
1) nauczyciel traktuje uczniów poważnie
2) nauczyciel zachowuje się uprzejmie
3) nauczyciel stosuje umiejętności życiowe
Kompetencja fachowa (przedmiotowa):
1. kompetencja psychologiczno-pedagogiczna
2. kompetencja dydaktyczno-metodyczna
3. kompetencja społeczna
4. kompetencja komunikacyjna
5. kompetencja przedmiotowa
Język:
1. język nauczyciela jest prawidłowy i piękny
2. język nauczyciela jest prosty i zrozumiały
3. nauczyciel posługuje się językiem uwzględniającym zasady wymowy, tempa i słownictwa
4. nauczyciel funkcjonalnie posługuje się językiem
Kompetencja osobista:
1. nauczyciel dodaje uczniom odwagi
2. nauczyciel wyraża uznanie
3. nauczyciel aktywnie słucha i pozwala się wypowiedzieć
4. nauczyciel umożliwia refleksję i eksperymentowanie
5. nauczyciel jest tolerancyjny
6. nauczyciel nie akceptuje wszystkich zachowań
i wypowiedzi
7. nauczyciel wykorzystuje swą mimikę, gestykulację, głos
8. nauczyciel nie obawia się niekonwencjonalnych rozwiązań
9. nauczyciel ma następujące przyzwyczajenia:
10. nauczyciel posiada wiedzę ogólną i kulturę osobistą, umożliwiającą rozwój własny i uczestnika
Media:
– uzasadnienie stosowanych mediów:
– uzasadnienie stosowanych TIK:
Źródło:
Barbara Ziebell, Hans-Jürgen Krumm: Materialien zur Unterrichtsbeobachtung, Goethe-Institut München, 1998
Tekst ukazał się w roku 2013 w warszawskim wydawnictwie Edustore pana Marcina Polaka https://edustore.eu/publikacje-edukacyjne/77-45-minut-praktyczny-poradnik-dla-nauczycieli-jezykow-obcych.html
