Aleksander Lubina

O godności osobistej oraz o Nietykalności i wolności osobistej

Granicę białorusko-polską od miesięcy „nielegalnie” przekraczają migranci i uchodźcy. O ich śmierci i cierpieniu w lasach i na bagnach piszą dziennikarze i alarmują aktywiści. Wyłapywani po stronie polskiej są więzieni w różnych ośrodkach odosobnienia.

„Na początku kwietnia 2022 r. Dunja Mijatović, komisarz praw człowieka Rady Europy, wydała raport i dotyczy nie tylko Polski, ale także innych państw. Prawdopodobnie pani komisarz jest dodatkowo zmotywowana, aby zajmować się tym tematem, gdy została skandalicznie potraktowana przez władze polskie. Kiedy przyjechała z misją w połowie listopada 2021 r., nie została wpuszczona do strefy przygranicznej. (…)

(…) Od sierpnia 2021 r. trwa kryzysowa sytuacja na granicy polsko-białoruskiej. Miała różne odsłony. Pamiętamy obrazy grupy koczującej w Usnarzu Górnym, wywożone dzieci z Michałowa, koszmarną konferencję prasową polskich ministrów, atak na granicę sprowokowany przez Łukaszenkę. (…) ¹⁾

Co na ten temat mówi Konstytucja i co stwierdza w kolejnych raportach Rzecznik Praw Obywatelskich?

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, to najwyższy akt prawny Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalony 2 kwietnia 1997 przez Zgromadzenie Narodowe i zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum 25 maja 1997. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej weszła w życie 17 października 1997 i do dziś obowiązuje.

Artykuły 30 oraz 41 stanowią odpowiednio:

Art. 30. Zasada ochrony godności człowieka

Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka        i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Art. 41. – Nietykalność i wolność osobista

1. Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.
2. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.
3. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.
4. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.
5. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

(Dz.U.1997.78.483 – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.)

 

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej reguluje prawa i obowiązki Rzecznika Praw Obywatelskich w artykułach 208-212.

„Od 2008 Rzecznik Praw Obywatelskich wykonuje zadania Krajowego Mechanizmu Prewencji – krajowego organu wizytującego, ustanowionego na podstawie Protokołu fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. W ramach tych zadań RPO przeprowadza wizytacje w miejscach pozbawienia wolności (m.in. zakładach karnych, aresztach śledczych i policyjnych, pomieszczeniach dla osób zatrzymanych oraz młodzieżowych ośrodkach wychowawczych). (Wiki)

 

Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdził:

• Bardzo złe warunki stwierdzili przedstawiciele RPO w tymczasowym ośrodku dla cudzoziemców, utworzonym na terenie czynnego poligonu wojskowego w Wędrzynie
• Budynki mieszkalne przypominają zakłady karne. Otoczone są zasiekami typu „concertina”;  są one nawet na dostępnych dla cudzoziemców niewielkich placach spacerowych 
• Ogromny stres cudzoziemców budziły słyszane na co dzień odgłosy strzałów          i eksplozji – a są wśród nich tacy, którzy opuścili swój kraj w związku                    z konfliktami zbrojnymi
• Takie warunki mogą prowadzić do pogłębienia traum

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-osrodki-cudzoziemcy-wizytacje-zle-warunki

 

Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdził także:

• Strzeżony ośrodek dla cudzoziemców w Wędrzynie nie spełnia podstawowych gwarancji przeciwdziałania nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu osób pozbawionych wolności 
• Konieczne jest zdecydowane obniżenie pojemności placówki do liczby umożliwiającej właściwą pracę z cudzoziemcami
• Obecne warunki są nie do zaakceptowania w świetle minimalnych standardów ochrony praw cudzoziemców 

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-wedrzyn-cudzoziemcy-osrodek-standardy

 

Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdził też:

• Należy pilnie poprawić warunki detencji w obu placówkach
• Chodzi o przyjęcie rozwiązań zwiększających bezpieczeństwo zarówno cudzoziemców, jak i funkcjonariuszy Straży Granicznej
• RPO napisał w tej sprawie do gen. Tomasza Pragi, komendanta głównego Straży Granicznej

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-sg-cudzoziemcy-osrodki-krosno-wedrzyn-warunki

Do strzeżonych ośrodków nie powinny trafiać m.in. rodziny migrantów z dziećmi. RPO Marcin Wiącek pisze do polskich sądów

• Niedogodności wynikające z warunków w tych placówkach mogą wypełniać definicję nieludzkiego i poniżającego traktowania
• Chodzi zwłaszcza o pobyt w nich rodzin z dziećmi, małoletnich pozbawionych opieki, a także dorosłych z doświadczeniami tortur 
• Dlatego Marcin Wiącek chce uwrażliwić sędziów, orzekających co do umieszczania w tych ośrodkach, na możliwość stosowania środków alternatywnych 
• Powołując się m.in. na orzecznictwo ETPC, RPO przedstawia swe rekomendacje   

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił w tej sprawie do prezesów 22 sądów okręgowych, właściwych w stosowaniu detencji w ośrodkach strzeżonych dla cudzoziemców (Białystok, Bielsko-Biała, Gdańsk, Gliwice, Jelenia Góra, Krosno, Koszalin, Legnica, Lublin, Nowy Sącz, Olsztyn, Opole, Przemyśl, Rzeszów, Słupsk, Suwałki, Szczecin, Świdnica, Warszawa, Warszawa – Praga, Zamość, Zielona Góra).

Co wykazują wizytacje w ośrodkach?

Od sierpnia 2021 r. przedstawiciele KMPT i Biura RPO prowadzą niezapowiedziane wizytacje w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców, w tym także nowo utworzonych, tymczasowych placówkach w Białej Podlaskiej, Czerwonym Borze i Wędrzynie.

Wnioski budzą poważne obawy w kontekście możliwych naruszeń zasady poszanowania godności ludzkiej wynikającej z art. 30 Konstytucji RP. Przeludnienie, złe warunki bytowe i sanitarne oraz niedostateczna realizacja uprawnień umieszczanych tam osób, mogą eskalować w kierunku okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania, którego zakaz wyrażony został w przepisie art. 40 Konstytucji RP oraz na gruncie umów międzynarodowych.

Przyjęta norma minimalnej powierzchni przypadającej na jedną osobę w strzeżonym ośrodku  2 m2  jest niezgodna z międzynarodowymi standardami. Jest nawet niższa od norm dla osób pozbawionych wolności w jednostkach penitencjarnych.

Szczególne zaniepokojenie budzą ujawnione przypadki cudzoziemców z doświadczeniem przemocy i traumy, jak również osób w złym stanie psychofizycznym. Z przeanalizowanej dokumentacji osobowej cudzoziemców wynika, że pomimo zawartych w nich informacji wskazujących na przesłanki wyłączające możliwość wydania postanowienia o umieszczeniu w strzeżonym ośrodku (art. 400 Ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach), osoby takie kierowano do tych ośrodków.

Poziom opieki medycznej i psychologicznej jest dalece niewystarczający. Może to prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia poprzez wtórną wiktymizację, której mogą ulec osoby po doświadczeniach tortur wyrządzonych przez organy bezpieczeństwa w krajach pochodzenia. A oddziaływania psychologiczne mają tam charakter iluzoryczny.

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-sady-migranci-strzezone-osrodki-rodziny-dzieci

 

Fragment wywiadu z Adamem Bodnarem – Dr hab., prof. Uniwersytetu SWPS, Rzecznik Praw Obywatelskich VII kadencji (09.2015-07.2021)

Od sierpnia 2021 r. trwa kryzysowa sytuacja na granicy polsko-białoruskiej. Miała różne odsłony. Pamiętamy obrazy grupy koczującej w Usnarzu Górnym, wywożone dzieci z Michałowa, koszmarną konferencję prasową polskich ministrów, atak na granicę sprowokowany przez Łukaszenkę. Do końca listopada 2021 r. trwał stan wyjątkowy, który przekształcił się w parawyjątkowy, regulowany ustawą. Budowany jest długi mur graniczny. Czas mija, a wciąż trzykilometrowy odcinek wzdłuż granicy jest wyłączony z normalnego funkcjonowania. Nie mają do niego dostępu aktywiści, medycy, działacze organizacji społecznych oraz humanitarnych. Straż Graniczna kontynuuje wywózki „poza druty”. Jak informują działacze Grupy Granicy, jedna z kurdyjskich rodzin (łącznie z dziećmi) była wywożona 25 razy. Praktyka stosowania tzw. pushbacków (wywózek ludzi poza granicę) jest kontynuowana przez polskie władze, pomimo ich jawnej sprzeczności ze standardami praw człowieka, pomimo wystąpień rzecznika praw obywatelskich czy postanowień tymczasowych Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Na początku kwietnia 2022 r. Dunja Mijatović, komisarz praw człowieka Rady Europy, wydała raport i dotyczy nie tylko Polski, ale także innych państw. Prawdopodobnie pani komisarz jest dodatkowo zmotywowana, aby zajmować się tym tematem, gdy została skandalicznie potraktowana przez władze polskie. Kiedy przyjechała z misją w połowie listopada 2021 r., nie została wpuszczona do strefy przygranicznej. Przeczytajmy to jeszcze raz: najważniejsza urzędniczka w Europie zajmująca się prawami człowieka nie mogła wykonać swojej misji. Nie stało się to w środku Syberii, ale w państwie członkowskim Unii Europejskiej. Osoby odpowiedzialne za to powinny zostać w przyszłości rozliczone.

Jednak Dunja Mijatović nie odpuściła. Nie zakończyła swojego zainteresowania problemem jedną konferencją prasową. W swoim raporcie podkreśla, że tragiczna wojna w Ukrainie nie powinna wymazać z naszej wrażliwości i świadomości rażących naruszeń praw człowieka wydarzających się w różnych regionach Europy. (…) Dunja Mijatović sformułowała cztery rekomendacje pod adresem władz publicznych. Po pierwsze, powinny pamiętać o swoich zobowiązaniach dotyczących przestrzegania praw człowieka i traktować je poważnie. Po drugie, władze powinny zwiększyć przejrzystość działań swoich służb granicznych, tak aby był możliwy ich monitoring przez niezależne organizacje i instytucje. Po trzecie, wszystkie europejskie państwa powinny wyrazić sprzeciw w stosunku do takiej praktyki. Nie może być zmowy milczenia, która pozwala na to, aby niektóre z państw dokonywały brudnej roboty przy akceptacji innych, które rzekomo się opowiadają za prawami człowieka. Konieczny jest jasny, wspólny i odważny głos wszystkich państw. Wreszcie po czwarte, ważna jest rola parlamentarzystów – zarówno jako osób wpływających na kształt prawa, ale także kontrolujących działania rządów. Politycy ponoszą szczególną odpowiedzialność za kształtowanie debaty w kraju.”

 

1. https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,28388388,dopoki-nie-zostanie-wyjasniona-sprawa-granicy-polsko-bialoruskiej.html