I co dalij z tōm gŏdkōm?
Ôd pŏru dni idzie nawiydzać serwis silling.org, kaj znojdziecie nowe nŏczynie do roboty ze ślōnskōm gŏdkōm. Ô korpusie żech już pisoł niydŏwno, alech we artykule nic niy pedzioł, co na nim mogymy zbudować.
Wiela razy ôtwiyrali żeście słownik, znojdowali słowo ślōnske i niy wiedzieli, jak take słowo ôdmiynić ani jak je używać? Gŏdōmy „tyn przikłŏd”, ale jak ôdmiyniōmy? „Tego przikłŏdu” abo „tego przikładu”? Jak po ślōnsku mōmy „cufal” i „przipadek”, to gŏdōmy „cufalny” abo „przipadkowy”? A słowa ôdmiyniōmy bez cufale abo przipadki? Jak używōmy po ślōnsku słowa „czy”? Jak używōmy po ślōnsku słowa „eli”? Nojprzōd na bazie korpusu idzie to wszyjsko ôpisać i zbudować słownik i gramatykã ślōnskõ.
Na co nōm nowy słownik? Te słowniki, co sōm dostympne dzisiej, ône majōm rozmajte felery. Piyrszy je taki, iże ône sōm papiōrzane, tōż znojś w nich jakeś słowo biere moc czasu. Drugi feler je taki, iże słowniki ślōnske z wiynksza sōm ze ślōnskij gŏdki na polskõ, a w drugõ strōnã niy. Ino we Słowniku Gōrnoślōnskij Gŏdki ôd Bogdana Kallusa znojdymy przekłady z polskigo na ślōnski. Toć, iże potrzebujymy niyrŏz z naszego na polske abo inksze, ale barzij nōm sie zdŏ z polskigo na nasze. A jeszcze lepij zarŏz z pŏru jynzykōw na nasze. Trzeci feler to je to, iże słowniki niy podŏwajōm ôdmiany (przikłŏd-przikładu, Piekary-Piekŏr, zaprosić-zaprŏszać) i niy wiadōmo, jak do porzōndku coś napisać abo pedzieć po ślōnsku. Sztwŏrty feler to brak kōntekstu słōw we słownikach. Kedy używōmy „eli”, kedy „abo”, a kedy „czy”? A gryfni sōm ino ludzie abo idzie tyż tak pedzieć ô rzeczach? Je ino jedyn słownik, co tych felerōw niy mŏ: dykcjonorz.eu ôd Stanisława Neblika, ale jŏ myślã ô czymś jeszcze szyrszym. Wejzdrzijcie sie na kōncept hasła takigo słownika:
Mōmy sam etymologijõ (skōnd sie to słowo wziōnło), wymŏwã, znaczynia ze przikładami użyciŏ we literaturze, tabulã ôdmiany, składniã (jak to słowo funguje ze inkszymi słowami), kolokacyje (z czym słowo hasłowe sie czynsto łōnczy), synōnimy (słowa, co majōm to samo znaczynie), antōnimy (słowa, co majōm ôpaczne znaczynie), frazeologijŏ (grupy słōw, co majōm ekstra znaczynie) i przekłady na dziesiyńć inkszych jynzykōw. To wszyjsko idzie spisać we jednym słowniku. To wszyjsko trzeba spisać we jednym słowniku. Musi ôn być taki, iże wszyjske te informacyje bydzie szło znojś we jednym haśle i niy bydzie trza tego hasła szukać dużyj jak pōł sekundy. Wpisujymy i mōmy. Tak sie robi ze słownikami we XXI stoleciu.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Drugŏ rzecz, co na bazie korpusu mogymy napisać, to je gramatyka ślōnskŏ. Niy rozchodzi sie we takij gramatyce ô to, iże ftoś bydzie nōm siedzioł z niōm w dōmach i wołoł „Tak sie niy gŏdŏ!”, kej powiymy coś niy tak, jak takŏ gramatyka zalecŏ. To sie rozchodzi ô to, żeby ludzie, co piszōm po naszymu, mogli sie do takij gramatyki wejzdrzeć, jak bydōm chcieli pisać jak nojlepij. Żeby tyż ludzie, co chcōm sie nauczyć po ślōnsku, mogli mieć taki zbiōr tabul i informacyji ô ślōnskij gŏdce. Dzisiej niy mōmy czegoś takigo i gŏdka nōm sie skuli tego rozjyżdżŏ. Bez przikłŏd modsi niy wiedzōm, że po ślōnsku rzŏdko sie trefiajōm czasowniki, co sie kōńczōm na -ywać. Po polsku ale ône sōm czynste. Tōż po ślōnsku gŏdōmy „pokazować”, „dogadować”, „ślatować” itd., ale u modszych autorōw (po 2000) znojdujymy „pokazywać”, „dogadywać”, „ślatywać”, a nawet „pokŏzywać”, „dogŏdywać”. Takŏ gramatyka mŏ tōż spisać prawidła ślōnske, żeby ich nōm niy łyknōł polski jynzyk. Ô stratach cołkich grup słōw ślōnskich i ślōnskich prawideł gramatycznych skuli zalōniŏ nŏs polskōm gŏdkōm idzie napisać cołki artykuł abo nawet ksiōnżkã.
Gramatyka tyż zdŏwŏ sie, jak chcymy użyć standardu jakigoś jynzyka. Co, jak by my chcieli przekłŏdać programy kōmputrowe na gŏdkã? Abo cołke systymy ôperacyjne? Muszymy mieć do tego jakeś normy. Jak niy ma normōw, to efekty sōm take, jak widzymy na ślōnskij Wikipedyji i na ślōnskim Facebooku. Niy idzie ich używać. Muszymy mieć tyż normy we literaturze. Ciynżko sie przecã czytŏ ksiōnżki, jak kożdy autōr pisze po swojymu, pra? Jak te prawidła sie zbiere, to lekszyj bydzie tyż tym, co czytajōm, to znaczy nōm wszyjskim.
Ôkrōm tego idzie na korpusach badać inksze rzeczy, co głymbij wchodzōm we inksze strōny naszego jynzyka. Jak używajōm go kobiyty, a jak chopi? Jak gŏdajōm starzi, a jak modzi? Jak gŏdŏ sie w mieście, a jak na wsi? Je moc spusobōw na to, jak idzie użyć korpusu, żeby dojś do jakichś wnioskōw. A dyć dzisiej jak nigdy potrzebujymy tego, żeby naszõ gŏdkã zbadać z kożdyj strōny.
Słownik i gramatyka to sōm tōż moje plany na nojbliższy czas. Mōm nadziejã, iże bydzie szło je poskłŏdać warcij aniżeli niyskorzij.
