Bunt wrocławskich gürtlerów

1. Wrocław czasu Jana Luksemburskiego – europejska metropolia.

Lata dwudzieste i trzydzieste XIV wieku na całym Śląsku były obfite w ważne i jeszcze ważniejsze wydarzenia, które ustanowiły podstawy ustrojowe całego Śląska na następnych kilkaset lat. Zjazdy książąt “górnośląskich”¹ i śląskich w Opawie², Bytomiu³ i Wrocławiu⁴ w latach 1327 i 1329, zbrojny napad Kazimierza Wielkiego na księstwa opawskie i raciborskie (1345 r), będący kulminacją i ostatnim akordem tlącego się od dziesięcioleci konfliktu polsko-śląskiego oraz układy polsko-czeskie, od trenczyńskich (1335 r.) do namysłowskich (1348 r.), regulujące stosunki polsko-czeskie i polsko-śląskie, przyciągały uwagę zarówno spisujących dzieje kronikarzy, jak i analizujących te czasy historyków.

Wyjątkowa rola wspomnianych zjazdów książąt z udziałem Jana Luksemburskiego i towarzyszących mu najważniejszych panów czeskich polegała na ustanowieniu odmiennych niż zazwyczaj stosunków lennych pomiędzy Królem Czech, a książętami śląskimi. W późnym średniowieczu lennikiem⁵ króla (księcia, pana, w ogólności: suwerena) zostawało się w jeden właściwie tylko sposób. Suweren udzielał, na ogół w nagrodę za wierną służbę, swojemu podwładnemu część swoich praw do określonej, będącej jego własnością ziemi. Czasami również po zdobyciu w wyniku wojny jakiegoś kraju (a zatem skutecznym nabyciu praw do niego), zwycięzca pozostawiał dotychczasowego władcę na identycznych warunkach – ustępując mu część swoich praw do władania. Podległość taką nazywamy “lennem danym” (faudum datum)⁶.

Zupełnie inaczej było w wypadku księstw śląskich. Książęta śląscy, będąc właścicielami swoich ziem, przekazali je dobrowolnie Janowi Luksemburskiemu (i dalej jego spadkobiercom), w zamian zyskując prawo do dalszego dziedziczenia swojej władzy i opiekę lenną Jana Luksemburskiego, było to zatem “lenno nadane” (faudum oblatum) i było ustąpieniem części swoich praw książąt śląskich w zamian za obronę (zbrojną). Ta pozornie niewielka różnica miała jednak znaczenie fundamentalne, opierała się na pierwotnym prawie własności ziemi i ludzi na niej mieszkających nie suwerena, ale przyszłych lenników. Dodatkowo skupienie formalnej władzy nad wszystkimi księstwami śląskimi pozwoliło Janowi Luksemburskiemu (po 1335 r – śmierci Henryka VI Dobrego Wrocławskiego), tudzież jego następcom (także czeskim Jagiellonom, Habsburgom, a nawet Hohenzollernom) używać tytułu Króla Czech i Najwyższego Księcia Śląska⁷ (Ober Herzog in Schlesien; podkreślam niezależność obu tych tytułów!).

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Jan Luksemburski lubił przebywać we Wrocławiu. Oceniając po liczbie wystawionych przez niego w tych miastach dokumentów, spędzał w nim chyba więcej czasu, niż w stołecznej Pradze. Nic dziwnego, Wrocław był prawdziwą metropolią na tle innych miast ówczesnej Europy. Na początku XIV wieku liczył już 13 do 14 tysięcy mieszkańców. W tym samym czasie w Pradze i Krakowie mieszkało zaledwie 3 do 4 tysięcy ludzi. Berlin i Wiedeń były w tym czasie wciąż niewielkimi, prawdopodobnie niewartymi odnotowania osadami. Oczywiście w porównaniu do znanych Janowi Luksemburskiemu Paryża, Mediolanu czy Rzymu (odpowiednio 250, 150 i 40 tysięcy mieszkańców na początku XIV wieku) Wrocław był wciąż niewielki, ale już na przykład Akwizgran (Aachen), miasto – siedziba licznych średniowiecznych cesarzy, podobną liczbę ludności osiągnął dopiero około dwieście lat później.

2. Wrocławscy gürtlerzy.

Gürtler to rzemieślnik, wykonujący drobne przedmioty użytkowe oraz biżuterię, głównie z metali nieżelaznych. Pokrewne zawody to grawer, jubiler, złotnik, miedziorytnik itd. Współcześnie rzemiosło to wciąż jest kultywowane w Niemczech i w Szwajcarii. Niemiecki leksykon zawodów rzemieślniczych podaje, że początki rozwoju tego zawodu sięgają XV wieku, szczyt popularności osiągnął w wieku XVI, kiedy niezwykle modne stały się ozdobne, ręcznie wykonywane wisiorki i przywieszki.

Wśród licznych wrocławskich dokumentów opisanego wyżej burzliwego okresu znajdujemy jeden o zaskakującej treści, informujący o tym, że wrocławscy czeladnicy gürtler postanowili połączyć siły i przez rok nie pracować w żadnym warsztacie wrocławskich mistrzów. Dzisiaj określilibyśmy to mianem strajku. Z kolei mistrzowie odpowiedzieli 8 listopada 1329 r. czymś, co dzisiaj nazwalibyśmy lokautem⁸, z zakazem zatrudniania tych czeladników przez kogokolwiek we Wrocławiu.
Nie znamy przyczyn tego strajku, nie wiemy, jak się zakończył. Z kilkuwierszowej, łacińskiej notatki w archiwach miejskich Wrocławia dowiadujemy się jednak czegoś bardzo ciekawego:

1. Bardzo wczesne historycznie zorganizowanie się wrocławskich czeladników w celu podjęcia przez nich strajku,

2. Być może pierwsza historyczna wzmianka o lokaucie pracodawców dotyczy Wrocławia,

3. Zawód ten pojawił się dużo wcześniej, niż się na ogół uważa i to pojawił się na Śląsku, we Wrocławiu.

________________________________________________________________________________________________